बदलांक विरोध करपीच दितले एक दीस समर्थन....

मडगांवच्या शिरवडें वाठारांत कागदांत गुठलायिल्लें एक ल्हान चली भुरगें सांपडलें. कांय तेंप फाटीं अशेंच एक अर्भक नेरुल वाठारांत सांपडिल्लें. हाचेंय पयलीं अश्यो जायत्यो घटना गोंयात घडल्यात. दर एका घटनेचे समान सूत्र म्हळ्यार सांपडिल्लें अर्भक चडशें फावट चली भुरगें. ह्यो घटना फकत गोंयातच घडल्यात अशेंय न्हय. गोंया भायर खंय ना खंय केन्ना ना केन्ना असल्यो घटना कानार पडत आसात. गोंयात घडटात तेन्ना मात धोक्याची घंटा काना कडेन वाजता आनी मागीर आमी खडबडून जागीं जातात. 

कित्याक कांय एक दोन दिसांच्या भुरग्यांक अशें खंय तरी झाडां झुडपांनी उडोवन तांकां मरणाच्या दारांत दवरून वतात तांकां जल्म दिवपी? आनी चडशे फावट ह्यो चलयोच कित्याक? अजुनय आमच्या सुदारील्ल्या समाजाक चलयो नाकाच? काल मेरेन गर्भ निदान करून चलयो गर्भात मारपाची प्रकरणां आयकल्लीं. आता गर्भ निदान करप गुन्यांव जाल्ल्यान जल्माक घालून ह्या चलयांक मरपाक सोडपी आवय बापूय तयार जावंक लागल्यात कांय? शेवट कितें, चली नाका! 

कितले दुट्टपी वागतात न्ही आमी समाज म्हणून? एका वटेन आमी बायलेची गर्भधारिणी, माता, आवय म्हणून पुजा करतात. तिच्या जल्म दिवपाच्या क्षमतेक शक्ती मानून तिका पुजतात. तिच्या सारकी आनीक कोण ना म्हणून तिका देविचें स्थान दितात. सृजनाची निर्मणी करपी म्हणून तिची गितां गायतात. आनी दुसरे वटेन तिच्याच जल्मान तोंड वांकडे करतात. आनी कोंसप, तिरस्कार करप कमी म्हणून सरळ तिका मरणाच्या दारांत धुकलतात. 

पिळग्यान पिळग्यो आमी चलयांक, बायलांक दुय्यम स्थान दित आयल्यात. आनी म्हणून वंशाचो दिवो आमकां चलोच जाय. कित्याक काय म्हळ्यार तो आडनांव मुखार व्हरतलो, सरणाक अग्नी दितलो, पुजेक बसतलो, देवळाची म्हाजनी मुखार व्हरतलो, हें कांयच न्ही जाल्यार आपलो पुरूशार्थ तरी गाजयतलो. तो मागीर चोर जावं, मवाली जावं, सोरो पिवन घरांत बोवाळ घालूं ना जाल्यार गाळयो मारून आपलें दादलेपण मिरोवं. घरच्या वंशाक चलोच जाय. हाचे उरफाटें बायलेन कितलोय पुरूशार्थ गाजयलो जाल्यार लेगीत ती दुसर्‍याल्या घरांत वचपाची. थंयचे नांव वयर काडपाची. कितलेंय नांव काडलें तरीय निमाणें घरचें तिणेंच तर सांबाळपाक जाय. आनी चुकून भुरगें जल्माक घालपाक पावली ना जाल्यार तोंड धांपून तिणें मोन्यांनी जगपाक जाय. 

समाजाच्या ह्याच दुटप्पी नेमांक आनी समजांक लागून आमकां एका निकतेच जल्माक आयिल्ले बाळकाक मरणाच्या दारांत धुकलपाक कसलीच लज दिसना. घडये त्रास जाताय आसत मात ह्या समाजाच्या हाल अपेश्टां मुखार ते त्रासुय कांयच न्ही दिसतात. परत चलयेक जल्माक घाले म्हणून थोमणे सोंसचे परस नाकाच हे चली भुरगें इतलें मानपा मेरेन एक आवयची मनस्थिती जायत आसत जाल्यार कितले चुकतात आमी? आमकां खरें म्हळ्यार फांशिची शिक्षा फावो. फांशी न्हय जायत पूण ह्या समाजाक योग्य अद्दल घडोवपाक आतां पावलां मारचीच पडटलीं. आनी म्हणून कितल्योय तोंकाच्यो दिसल्यो तरीय आयच्यो अस्तुर्‍यो आतां आपली भुमीका ठाम पणान मांडटल्यो. आनी त्या भुमिकेचें समर्थन करपा बगर ह्या समाजाक पर्याय उरचो ना. 

लग्न जावन घोवाच्या घरांत वचपाचो नेम पिळग्यान पिळग्यो पाळत आयिल्ल्यो अस्तुर्‍यो दोन कुटुंबा मदीं एक दुवो मुजरत जायत पूण म्हणून त्यो आतां आपल्या आवय बापायच्या घराक विसरच्यो ना. त्यो आपूण जल्माक आयिल्लें नांवय विसरच्यो नात. आपल्या आवय बापायची आनी त्या घराचीय जबाबदारी त्यो तितलेच सक्षमपणान उभारतल्यो आनी तें कर्तव्य आतां आपल्या घोवाचेंय हाचीय जाणीव लग्न जाल्ल्या घराक करून दितल्यो. 

शिक्षणाच्या बळग्यार उंच भरारी घेतना तिचे खातीर तिचें काम, वेवसाय, नोकरी तितलेंच महत्वाचें आसतलें. ताका त्यो फावो तें प्राधान्य दितल्यो. तुजी जबाबदारी पयलीं घर म्हणून सांगप्याक ती म्हजी आनी घोवाची दोगांयची समान जबाबदारी हाची जाण त्यो करून दितल्यो. घरांत येवपी पयसो आनी कुटूंबाचो समतलो हो दोगांयनी सांबाळपाचो हाची याद त्यो पावला पावला कणकणी करून दितल्यो. जितले बेगीन ह्या समाजांतली तिची दुय्यमता सोंपतली तितलेच बेगीन हो समाज चलयेच्या जल्माचोय उत्सव तितलेच उमेदीन मनयतलो. 

घरांतल्या उत्सवांनी दादल्याचीच गरज लागता ह्याय समजांक फाट करत त्यो आता चवथीक गणपती पुजपा सावन गणपती पावयता मेरेन सगळ्याचो भार सक्षमपणान पेलतल्यो. गरज म्हणून बेठेच दुसर्‍या कोणाक हाडून उबें करपाची पिशेंपणा टाळत त्यो स्वताच आता पुजेचें ताट हातांत घेतल्यो. थंयच्यान केल्ली सुरवात तांकां एक एक करून सगळ्या धार्मीक विधींचे वजें उबारपाक आदार करतली. सरणाक उजो लावंक मागीर ह्या समाजाक दादल्याचीच गरज लागचीना. मनशाच्या लिंगा परस गेल्ल्या मनश्या कडेन आशिल्ले ऋणानुबंध ताका योग्य निरोप दिवपाक चड आदाराक येतले. 

आनी कायद्याचो, नेमांचो, वर्सान वर्स चलत आयिल्ल्या रिती रिवाजांचो धाक दाखयलोच कोणेंय जाल्यार मागीर कायदेशीर लढो लढपाक लेगीत आयच्यो धुवो फाटीं फुडें पळोवच्यो नात. पडलीच गरज जाल्यार देवळांत म्हाजनी हक्क मेळोवपाक लेगीत त्यो फुडें सरसावतल्यो. आनी कोण जाणा आयज ह्या सगळ्या बदलांक विरोध करपी स्वताच्याच घरांत धुवांचेच राज्य पळयतले तेन्ना तेंच मुखार सरून तांच्या ह्या यत्नांक बळगेय दित? 

आयज मेरेन सोयिस्करपणान बदल करत आयल्यात आमी. ह्या समाजाक जेन्ना जेन्ना प्रकरणां हाता भायर वता शीं दिसल्यांत तेन्ना मागीर ओग्गी रावन तांणे न्ही म्हळ्यार मूक समर्थन तरी दाखयलांच बदलाक. तिच्या ह्याय ल्हान ल्हान पावलांक येवकार दितलोच तो. तोच येवकार ह्या समाजाक योग्य दिका दाखयतलो.

झूज

द्रौपदिची लज धापूंक

तिका वस्त्रांनी गुठलायिल्ली

त्या वेळार कृष्णान

आयजूय 

ह्या समाजांत गुठलायत आसात

वस्त्रां कोण ना कोण 

आरक्षणाची, येवजण्यांची, कायद्यांची 

तिका

आनी मागीर 

आनीक एक महाभारत रचूंक 

मेकळे ते

कितलीशींच कुरूक्षेत्रां 

आसाच तयार 

झुजा पेटोवंक

दांत दाखयत 

तिच्या वस्त्रहरणाचे 

देखावे पळोवपी 

त्या झुजांनी 

झगडटले, झुंजतले 

आनी जिखतलेय आयज 

कसल्याच गितेचो 

सार आयकिनासतना घडये

हरतली मात ती अस्तुरी

सदां बशेन

झूज लडय नासतनाच...

बाबा!

म्हज्या बाबाचें म्हज्या जिणेंतल्यान ना जावप म्हळ्यार नेमकें कितें जावप हाचो विचार करता तेन्ना दोळ्या मुखार एक खूब व्हडली पोकळी म्हाका दिसता. अशी पोकळी जी घडये केन्नाच कोण भरूंक पावलो ना आनी पावचोय ना. खिणभरांत मन भुतकाळांत उडून वता.

घडये हांवे जिणेंत पयलेंच उतर म्हणलें ते बाबा आसूंक जाय अशें म्हाका बेठेच दिसत आयला. कित्याक कोण जाणा. पूण आयज म्हज्या जिणेर पडिल्लो ताचो प्रभाव दिसून येता तेन्ना हो विचार आनीक पक्को जायत वता.

बाबा म्हजे खातीर सदांच हिरो आशिल्लो. कित्याक काय? आनी मागीर दोळ्या मुखार म्हजी आज्जी येता. ती आज्जी जिका हांवे ल्हान आसतना एक प्रस्न खुबदा विचारचो. आज्जे, हांव जाल्ले तेन्ना बाबाची प्रतिक्रीया कितें आशिल्ली? आनी तिणे मोठ्या अभिमानान सांगचे. तो भयंकर खूश आशिल्लो. ताका मगो पयलींच खबर आशिल्लें, आपल्यागेर बाय जातले. म्हणून ताणे तुजे नांव लेगीत पयलीच थारायल्लें. म्हज्या खाजगी रिपोर्ट कार्डांत पयल्याच परिक्षेंत बाबाक अव्वल गूण. आनी मागीर ल्हवू ल्हवू म्हाका याद जातात त्यो दिसपट्ट्यो आज्जे कडेन केल्ल्यो साबार गजाली.

हांव ल्हान आसतना आज्जे म्हऱ्यांत चड उल्लें. आई बाबा ऑफिसांत वतना लेगीत खंय केन्ना हांव रडले ना जितले आज्जी मे म्हयन्याच्या सुटयेंत सावय वेऱ्या, आपल्या मूळ घरा वताली तेन्ना हांव रडटालें. इतली ती म्हाका लागिची. ह्याच आज्जेन म्हाका आपल्यो, बाबाच्यो साबार गजाली सांगच्यो. म्हजो आजो खूब ल्हानपणांत भायर पडलो. चार भावांतलो खंय तो सगळ्यांत धाकटो. आनी बाबा ताच्या पिळगेतलो सगळ्यांत धाकटो चलो. बाबाक ल्हान आसतनाच्यान शिक्षणाची आवड. ताचो एक काका खंय घराच्या बल्कावाचेर बसून गांवातल्या लोकांच्यो समस्या बी सोडयतालो. हाणे ते पळोवचे आनी आपल्याक आदोगाद जावपाक जाय म्हण सांगचे. आपल्याक शिकपाक जाय म्हणून सांगिल्ले तेन्ना खंय ताच्या एका काकान ताका विचारील्ले, शिकून कितें भांगरा नळे घालतलो काय म्हणून. भांगरा नळे घाले नासत बाबान पूण भांगरापेक्षा अदीक लकलकलो तो जिणेंत. फोंड्या कोणागेर रावन शिकलो, कितलेशेच फावट खंय सावय वेरेंच्यान फोंड्या सुमार 18 किलोमीटर चलत लेगीत गेला म्हण आज्जी सांगताली.

आज्जी हे सगळें सांगतना म्हजे हड्डे सदांच अभिमानान भरताले. फकत आज्जी सांगतालीच म्हणून न्हय जाल्यार बाबाक हांवे सदांच स्वताचो रेस्पेद सांबाळून वागतना आनी उलयतना पळयला. खंयचेच बाबतींत दुसऱ्याचेर आदारून रावप ना हो ताचो नेम. शिस्त आनी वेळाचे भान हे बाबतींत केन्ना ताणे कसलीच तडजोड केली ना. ताच्या ह्याच स्वभावाक लागून खूब जाणांक तो तापट, रागीट बी दिसतालो. तसो राग येतालोय ताका रोखडोच पूण तो विनाकारण केन्नाच नासतालो हे म्हाका सदांच जाणवलां.

बाबाच्या रागाचेर खंय सगळ्यात व्हडलें वखद हांव. आई म्हाका सांगताली, कितलोय राग आयलो आनी तुज्यो खबऱ्यो सुरू केल्यो काय बाबा थंडावतालो. खरें आशिल्लेंय तें. बाबाक हांवे म्हज्या वांगडा भुरगो जातना पळयला. जे तो हरशीं आनीक कोणाचेय बाबतींत करचो ना ते म्हज्या बाबतींत करतना पळयलां. म्हज्या वाडदिसाचो केक धरून फोटोग्राफराक आपोवपा मेरेन सगळी ताची आंखणी. तो स्वता रिबीनी आनी बोमाडे लावन घर सजयतालो. म्हजो वाडदीस ताच्या खातीर एक व्हड सुवाळो कसो.

बाबाचो कोंकणी भाशेवयलो आनी गोंयावयलो मोग हिसपाभायलो. म्हाका समजूंक लागले तेन्नाच्यान सुनापरान्त पेपर म्हज्या हातांत आयिल्ल्याचो म्हाका याद जाता. ल्हान आसतना तो चार पानांचो काळो धवो सुनापरान्त वाचपाक सुद्दा आमची सर्त लागताली. घरांत कितलीशींच कोंकणी पुस्तकां आशिल्ली. माधवबाब बोरकार, रवीन्द्रबाब केळेकार हांची सयो केल्ली, मोगाळ अरूण अशी बरयल्ली पुस्तकां पळोवन म्हाका सदांच अजाप जातालें. आनी मागीर म्हाका ल्हवू ल्हवू बाबाचे कोंकणी चळवळीक आशिल्लें योगदान कळपाक लागलें. एक फायल तर माधवकाका आनी बाबाच्या पत्रांनीच भरिल्ली. तातूंत कोंकणीची तळमळ आनी आस्था.

बाबाक डायरी बरोवपाची पयलिच्यान संवय आनी अश्यो असंख्य डायऱ्यो घरांत पडिल्ल्यो आशिल्ल्यो. त्योय केन्ना केन्ना हांव ल्हवूच वाचतालें. बाबाची जायू आनी पडबिंबा ही दोन पुस्तकां प्रकाशीत जाल्लीं. ती हातांत घेतली कांय म्हाका एक वेगळोच नेट येतालो आनी मागीर हांवे बाबाक विचारचें, तूं आता कित्याक बरयना रे? मागीर एक दीस म्हाका कळ्ळें की कोणे तरी सभाग्यान खंय बाबा आदोगाद जातकर ताका सांगले, तूं आदोगाशी कडेन सारको लक्ष दितलो जाल्यार हे बरोवप बी सोड आनी बाबान खरेंच बरोवप सोडले. पूण हाचो अर्थ ताका सुचनाशिल्लें न्हय. बाबाकडेन एक भयंकर तांकिची निरीक्षण शक्त आशिल्ली. एक वेगळोच ह्युमर वा विनोदी शैली आशिल्ली. ताच्यामदली हि विनोदी तांक हांवे चड करून चवथीकडेन सावयवेऱ्या गेल्ले कडेन पळोवची.

बाबाच्या लिखाणांत म्हाका ताचो गांव भरभरून दिसला. आनी उपरांत पावला पावलाक ताच्या तोंडातल्यान सावयवेरेच्यो खबरी आनी थंयच्या लोकांच्यो यादी हांवे आयकल्यात. आनी म्हणूनच बाबा सावयवेऱ्या पावतालो तेन्ना एका वेगळ्याच मुडांत आसतालो. बल्कांवार बसून आपल्या घरच्यांवांगडा रमपी बाबा हांवे हेरकडेन केन्नाच पळयलो ना. थंय चलपी त्यो खबऱ्यो लेगीत ताणे बरोवन काडिल्ल्यो जाल्यार एक वेगळ्याच प्रकारचे पुस्तक तयार जावपाचे अशें म्हाका सदांच दिसला. पूण बाबान बरोवप सोडले ते सोडलेंच.

आनी मागीर हांवे 12 वर्सांचेर म्हजी पयली कविता बरयली. मराठींत. बाबाखातीर तो खीण खूब उमेदीचो आशिल्लो. म्हजे प्राथमीक शिक्षण मराठींतल्यान जाल्ल्यान मराठी कविता बरोवप स्वाभाविक आशिल्लें. मात हांव रोखडेंच कोंकणीकडेन केन्ना आनी कशें वळ्ळें म्हाकाच याद जायना. आनी मागीर घरांत एक प्रकारची साहित्यीक शाळा भरपाक लागली.

म्हज्या खंयच्याच लिखाणाची हातान पडना फुडें बाबान तुस्त केल्ली केन्नाच याद जायना. ताचो सदांच पंचनामा जातालो. उपरांत ते सुदारप जातालें. केन्ना केन्ना सरळ ते कोयराच्या पाटल्यान वतालें आनी कितलेच फावट सुदारीत आवृत्तीन परत तयार जातालें. म्हजे साहित्य खबरापत्राचेर वा मासिकांचेर छापचें बी अशें म्हाका केन्ना दिशील्ल्याची याद जायना. तें बाबाच बरें थारायतालो अशें म्हाका दिसतालें. आनी बाबान मागीर एकदां थारायलें. म्हजे लिखाण सुनापरान्ताच्या खडिसाकर सदरांत छापूंक धाडप. लिखाण छापपाक धाडले उपरांत सप्तकभर ते छापून आयलें ना आनी आमी सगळींच विसरली. सप्तकाउपरांत एक दीस सक्काळी सातांक आमचो फोन वाजलो. आईन घेतलो आनी मागीर म्हजे कडेन दिलो. म्हजें लिखाण छापून आयिल्लें आनी एका अनवळखी मनश्यान म्हाका फोन करून म्हजी तोखणाय केल्ली. फोन आयलो तेन्ना बाबा खाड काडटालो. तसोच भायर येवन ताणे म्हाका वेंगेत घेतले. बाबाच्या दोळ्यांत हांवे दोन फावट खोशयेची दुकां पळयल्यांत. ही पयली फावट. उपरांत म्हजे लिखाण छापून येवपाक लागले आनी बाबाच्यो म्हजे कडल्यो अपेक्षा वाडत उरल्यो.     

म्हजे प्राथमीक शिक्षण मराठींत पूण म्हाका कोंकणी शिकपाक जाय अशें सदांच दिसचें. पाचवी ते सातवींतय तिसरो विशय म्हणून हांवें कोंकणी घेतली ना. आठवेक मात हांवे हट्टच धरलो. बाबाचो म्हाका पुराय तेंको. आई मात आयकना जाली. अचकीत विशय बदलिल्ल्यान म्हाका मार्क कमी पडत हो तिचो भंय. आनी मागीर मे म्हयन्याच्या सुटयेंत घरांतच म्हज्यो क्लासी सुरू जाल्यो. सद्दा हांवे सुनापरान्तावेले एक दोन परिच्छेद बरोवन काडप. तातूंतल्यो चुको सुदारप हे सगळे सुरू जाले.

आठवी ते धावी हांव उमेदीन कोंकणी विशय शिकले. धावेचो रिजल्ट जालो तेन्ना हांव निट्ट बाबाच्या ऑफिसांत गेले. बाबान पयलो प्रस्न विचारलो, कोंकणीत कितले पडले आनी हांवे मोठ्या अभिमानान सांगले 92. बाबाच्या दोळ्यांत दुसरे फावट हांवे खोशयेची दुकां पळयल्यात ती ह्या दिसा. रिजल्टाच्या फुडल्या कांय दिसांनी म्हजे आयुश्य सांसणाचे बदलपाचे आशिल्ले हाची सुलूस म्हाका उसरां लागली. दुसऱ्या दिसा आई आनी बाबा मुंबय वचपाची आशिल्ली. बाबाक कॅन्सर आशिल्ल्याचे तेन्ना डिटेक्ट जाल्ले. आनी बाबाचे ऑपरेशन थारिल्लें. तेन्ना कॅन्सर म्हळ्यार कितें आनी ते केदे भयानक दुयेंस हे म्हाका कोणे कळपाक दिले ना. बाबा बरो जावन परत येतलो हीच म्हज्या कवळ्या मनाची आस्त.

ऑपरेशन जावन परत आयलो तो मात म्हजो बाबा न्हयच. ताका खूब अशक्तपणा आयिल्ली. चुकून सुद्दा बाग घालनासतना चलपी म्हजो बाबा थकिल्लो, जाम जाल्लो. ताचे कडेन पळोवंक जायनाशिल्लें म्हाका. तेय पेक्षां चड म्हाका त्रास जातालो तो ताच्या जेवणाखाणाचेर आयिल्ल्या बंधनांचो. बाबाक पयलिच्यान खाणा जेवणाची आवड. तातूंत नुस्तें, शागोती म्हळ्यार ताच्या आवडीच्यो. ताका सिगरेट, सोऱ्याची व्यसनां केन्नाच लागली ना मात खावपाचे बाबतींत तो शौकीन. ताची हीच आवड म्हाकाय लागू जाता. आईक तशी व्हडलीशी खाणा जेवणाची आवड केन्ना नाशिल्ली. घरांत जेवण पयलीच्यान म्हजी आज्जीच करत आयल्या म्हणटकर आमच्या जेवणाच्यो रुची तिणे पुरयल्यो. आईची आवय म्हळ्यार म्हजी दुसरी आज्जीय खाणा जेवणाची शौकीन. तिणेंय आमकां खूब फावट तरेकवार जिन्नस करूंन धाडचे. बाबाचे कांय क्लायंट रांदपी बी आशिल्ले. ते खूबदां आमकां शागोती बी पावयताले. बाबाच्या दुयेसा उपरांत अचकीत ताच्या जेवणाचेर बंधना आयलीं. ताची जिबेची रुचय गेल्ली. जेवतना ताका पळोव नजो जातालें. आज्जी तर सामकीच हतबल कशी जाताली. पूण मागीर ल्हवू ल्हवू ताची भूक परत जाग्यार आयली. दोतोरानय ल्हवू ल्हवू ताका सगळें खावपाची सूट दिली आनी बाबा पयलीबशेन खावंक पिवंक लागलो.

बाबाक शिगम्याच्या रोमटाचे भोव पिशें आशिल्लें. गांवातले ते रोमट ताच्या भोव घोस्ताचें. शिगम्याचे दीस आयले काय बाबा आमच्या सॉफाच्या हातांचेर रोमटाचे संगीत वाजोवंक लागतालो. ताची बोटांय बरी सरळ आनी लांब. (म्हाका तशीं बोटां नात ही म्हजी सदाचीच खंत). आनी मागीर सरकारी शिगम्याच्या दिसा म्हजी स्वारी बाबाच्या ऑफिसांत पावताली. बाबाच्या ऑफिसाच्या जनेलांतल्यान शिगम्याची मिरवणूक सारकी दिसताली. त्या दिसाची एक वेगळीच तयारी आसताली. उदकाची बाटली. एक पड्डो, आनी वाटेर मागीर बटाटवाडे बी अशें कितेंय खाण घेवन मोठ्या उमेदीन हांव आई बाबा वांगडा ऑफिसांत वताले. ते दीस रस्त्यार गर्दी आशिल्ल्यान आमी चलत ऑफिसांत वतालीं. गाडी घरा दवरून. आनी मागीर रोमटांच्या मिरवणूकेंत सावयवेरेचो मेळ आयलो कांय आमचे हड्डे बेठेच फुलताले. सावयवेरेचे रोमट पळय कशें पेजाद अशें बाबान सदांच म्हणप आनी म्हाकाय सदांच ते तशेंच दिसप. बाबाचे ऑपरेशन जाले उपरांत दुसरे वर्सा रोमटाक वचप काय ना हो म्हजे खातीर मोठो प्रस्न. बाबाक तशे खूब वेळ चलप बी आता जमनाशिल्लें. पूण रोमटा दिसा बाबा सदचेवरी तयार जालो. आमी दर वर्सा प्रमाण ऑफिसांतल्यान रोमटाची मजा लुटली. आमी मातशीं बेगीनच परत घरा आयलीं. बाबाच्या उमेदीपरस म्हजी उमेद शेणची न्हय म्हणून तो हट्टान भायर सरिल्लो हे म्हाका कळ्ळे शिवाय रावले ना.

बाबाच्या शिस्तप्रीय स्वभावाक खूब जाणांनी वांकडे नदरेन पळयलो. तांका तो पोन्न्या विचारांचो कसो दिसतालो. हांवे पयलींच फावट जिन पेंट घाली तेन्ना म्हाका बाबाल्या एका वळखीच्या मनश्यान विचारलें, तुका बाबा जिन्स घाल्यार कांय म्हणना गो? म्हाका हासूंक आयलें. ल्हानपणांतल्यान बाबान म्हाका हांव चली म्हणून केन्ना वाडयलेंच ना. क्रिकेटीच्यो कितल्योश्योच मॅची आमी सांगातान इंज्योय केल्ल्याचे म्हाका याद जाता. चड रात जाता म्हणून बाबान टिवी बंद करूंन न्हिदपाक वच्चें आनी उपरांत आई न्हिदली कांय ल्हवूच आमी दोगांयनी रात रात क्रिकेट पळयल्ल्याची लेगीत म्हाका याद जाता.

ल्हान आसतना म्हजे केंस सदांच बॉयकट. आनी हांव पेंट शर्ट घालून भोंवप. एक दीस म्हाका पळोवन कोणेतरी बाबाक वाटेर विचारले, हो तुजो चलो, आनी बाबान अभिमानान सांगलेः हय, म्हजो चलोच तो. चली म्हणून हांवे अमूक तमूक तरेन वागचे अशें बाबान चुकून सुद्दां केन्ना म्हणिल्लें हांवे आयकूना. घरांतल्यान कोणेंच केन्नाच म्हाका तें सांगले ना. आज्जेन तर आपल्या हेर नातरांपेक्षा म्हजीच चड अपुरबाय केली. म्हाका पयलेच फावट मासीक पाळी आयली तेन्ना आज्जी आनी हांवच घरांत आशिल्ली. तिणे म्हाका बेगीबेगीन कपड्याची घडी करून दिली आनी म्हाका सांगले, ह्या दिसांनी चड उडयो मारनाका आ. देवाकडेन वचनाका वा असले कांय तिणे चुकून लेगीत म्हाका सांगले ना. म्हजे पुराय घरूच पुरोगामी आशिल्ले असो भास म्हाका आयज जाता.

बाबाक आपल्या जातीचो अभिमान आशिल्लो काय असो प्रस्न म्हाका केन्नाय पडटा. घडये आशिल्लो जांवये. मात हाचो अर्थ तो हेर जातींक कमी लेखतालो अशें म्हाका केन्नाच दिसलें ना. म्हजे इश्ट कितल्याश्याच जातीं धर्मातले आशिल्लें. ताणे म्हाका केन्नाच तांचे बद्दल विचारलें ना. उरफाटो तो तांची म्हज्या इतलीच अपुरबाय करतालो. बाबालो एक क्लायंट सदांच ताका सारस्वत समाजाचो वांगडी जा म्हण फाटी लागतालो. तेन्ना बाबान ताका सांगले, म्हजी जात म्हज्या घराकडेन. ती समाजान मिरवपाक म्हाका आवडचे ना. म्हजे क्लायंट आनी इश्ट वेगवेगळ्या जाती धर्मांतले आसात आनी म्हाका तांचो आदर आसा. बाबाविशींचो म्हजो आदर तेन्ना आनीक वाडलो.

म्हाका पयलिंच्यान विज्ञान, गणीत विशयांची केन्ना आवड नाशिल्ली. भास, इतिहास हे विशय म्हजे पयलिच्यान आवडीचे. आनी ते हावे उमेदीन शिकप. व्हड जावन बाबाबशेनच आदोगाद जावप हे हांवे ल्हान आसतनाच थारायल्लें. ल्हान आसतना हांव ताचे बरोबर कोर्टान बी वचून बसतालें. कोर्टांत बाबाक उलयतना पळयताले तेन्ना म्हाका ताचो खूब्ब अभिमान दिसतालो. ताचे क्लायंट, हेर आदोगाद आनी जुवीज लेगीत ताचो आदर करताले ते म्हाका जाणवतालें. म्हणूनच घडये बाबान बरो ना जातकर कांय जाणांक फायली व्हरूंक सांगल्यो तेन्ना अक्षरशा तांच्या दोळ्यांत हांवे दुकां पळयल्यात. दोतोर, तूं कांयच करनाका. त्यो केशी अश्योच मुखार धुकलत राव अशे सांगपी लेगीत क्लायंट मेळ्ळे. तांच्या मतान ह्यो केशी आनीक कोण हाताळपाक शकनाशले. पूण उपरांत बाबान तांकां कशेबशे समजायले.

ऑपरेशना उपरांत सुमार तीन चार वर्सां बाबा बरो उरलो. उपरांत बाबाचो त्रास परत सुरू जालो. त्या वेळार मागीर कॅमोथॅरापी बी सगळें सुरू जालें. बाबाचे केंस दाट. म्हाका याद जाता कॅमोथॅरापी उपरांत ताचे केंस गळील्ले पूण तरीय माथ्यार थोडे केंस आशिल्ले. त्या वेळार ताका पळोवप कठीण जाताले. ताची भूक साप्प उणी जाल्ली. पूण तश्यांय परिस्थितींत उमेदीन ताणे म्हजो वाडदीस मनयल्ल्याची म्हाका याद जाता.

2005 वर्साच्या क्रिसमसा दिसा बाबाक चड त्रास जावंक लागले आनी बाबाक दोनापावल मणिपाल हॉस्पिटलांत दाखल केलो. बाबा आपूण सारको चलत गेल्ल्याची म्हाका याद आसा. सदां उपचाराक वतालो तसोच तो परत येतलो ही म्हजी बाबड्याची भोळी आस्त. मात तो आयलो ना. चार पाच दिसांनी आईन म्हाका हॉस्पिटलांत आपोवन व्हेलें. हांव गेले तेन्ना बाबाची परिस्थिती बरीच खालाविल्ली. पूण त्याय परिस्थितींत म्हजोच ध्यास. एक दीस तर हाताक सोर लायिल्ले कडेन हो उठून खंय तरी वचपाक लागलो. आईन बेगिबेगीन थातारलो जाल्यार म्हणपाक लागलो, चुबूलाची पिकनीक आसा न्हय, (बाबा म्हाका अपुरबायेने चुबूल म्हणटालो. ते नांव ताणेंच दवरिल्लें आनी आता कोणेंय म्हाका चुबूल म्हणिल्लें कश्शें आवडना), ताका पयशे दिवंक जाय. कुशींत रावन म्हाका रडप शक्य जाले ना. हांव भायर येवन ओक्साबोक्शी रडले.

म्हाका हॉस्पिटलांत चडशे रातचे रावंक कोण दिनाशिल्लो. हांव म्हज्या इश्टागेर फोंड्या रावताले. 3 जानेवारीक सक्काळी म्हज्या इश्टाल्या आवयक फोन आयलो. 6क सुमार हांव उठले. ती म्हाका घेवन हॉस्पिटलांत आयली. हे सगळें वाचतना खूब फिल्मी दिसतले कोणाकय, मात म्हाका घट्ट याद जाता. बाबा म्हऱ्यांत वचून हांवे बाबाक उलो मारलो. म्हजेर एक नदर मारून ताणे जीव सोडलो. आयज हो विचार करतना लेगीत आंगार कांटो येता.

बाबाचे निमणे संस्कार सावयवेऱ्या ताच्या मूळ घरांत जाले. तशी ताची इत्सा आशिल्ली. एक खंत म्हाका सदांच उरतली. ज्या बाबान म्हाका केन्नाच चली म्हण कसलोच फरक केलो ना त्या बाबाचे निमणे संस्कार मात हांव करूंक पावले ना. तेन्ना हांव 19 वर्सांचे. कोणाक मनांतले सांगूंक शकले ना आनी घडये कोण आयकुचोय नासलो. 12 दीस आमी सावयवेऱ्या रावली. ते उपरांत आई आनी हांव फोंड्या आयली. फ्लॅटार आयली तेन्ना सांजेची 4-5 वरां जाल्ली आसतली. सात वरां जाली तेन्ना सदचे वरी हांव बाबा ऑफिसांतल्यान येतलो म्हण ताची वाट पळयत बशिल्लें. उपरांत ल्हवू ल्हवू तो ना हाची जाणीव जावंक लागली.

2006 वर्साच्या त्या जानेवारी म्हयन्यान म्हजी जीण सासणाची बदल्ली. ज्या उमेदीन हांव आदोगाशी शिकपाक गेल्ले, ती सगळी उमेद ना जावन गेल्ली. आदोगाशी पुराय केली फकत एक डिग्री हातांत पडची म्हणून आनी उपरांत कायद्याचे वाटेक सासणाचो राम राम केलो. खूब जाणांनी खूब तरेन समजायलें मात म्हाका आयज लेगीत बाबाच्या ऑफिसांत वचप म्हळ्यार पाय जड जातात. कोर्टांत पाय दवरल्यार, थंयच्यान केन्ना कांय भायर पडल्यार पुरो जाता. कोंकणीच्या मळार मात हांवे स्वताक एक तरेन झोकून घेतले. ह्या मळार वावुरतना बाबाची पावला कणकणी याद जाता मात दिसता तो सदांच सांगाता आसा. दोळे भरून म्हाका तोखेंता.

तो शरिरान ना मात कितलेशेच फावट मनांतल्या मनांत हांव ताचे कडेन उलयता. कितल्याश्याच परिस्थितींत तो आशिल्लो जाल्यार समजून घेतलो आशिल्लो अशें म्हाका दिसला. कितलेशेंच फावट ताच्या वेंगेंत वचून हांव रडलां. आनी सदाकाळ कानांत घुमला ताचो आवाज, ताणे घाल्लो साद... चुबूल...            

ईद मुबारक

अब्दुलान घडयाळी कडेंन पळयलें. 11 वरां जाल्ली. अजुन तो येवंक नासलो. अब्दुलान फोन घुंवडायलो. “सर, भायर सरले तुमी घरच्यान?” अब्दुलाक फट मारप म्हणल्यार ताच्या जिवार येतालें. ताणें कसोबसो अब्दुलाक आपूण पावचो ना म्हण सांगपाचो यत्न केलो. संदेशाल्या इश्टांनी आयज सुटी म्हणून आनीक एक बेत केल्लो. “साहब तुमच्या शिवाय आमचें ईद पुराय जावचें ना ह्या वर्सा.” अब्दुलाच्या ह्या उतरांक संदेशा कडेंन जाप नाशिल्ली. ताणें बायलेक आनी भुरग्यांक तयार जावंक सांगलें आनी न्हांवन तोय तयार जालो. 

वर भरांत ती अब्दुलाच्या घरा पावलीं. सर आनी ताच्या घरच्यांक पळोवन अब्दुला आनी ताची पुराय फामील खुशाल भरीत जाली. संदेशान दारांतच अब्दुलाक घट्ट वेंग मारलीं. “ईद मुबारक अब्दुल”. नकळटा अब्दुलाच्या दोळ्यांतल्यान दुकां गळ्ळीं. संदेशाच्या बायले भुरग्यांक तांची वळख आशिल्ली मात अकस्मात ह्या वर्सा अब्दुलाच्या घरांत ईदाक कित्याक वचप हाची जाप मात तांकां मेळनाशिल्ली. कोणाच्याय खोशयेंत सामील जावपांक संदेशाक आवडटा हें तांकां खबर आशिल्लें. अशेंच कितें तरी आसतलें अशें तांकां हेय फावट दिसलें. अब्दुलाच्या दोळ्यांत येवपी दुकांक मात ताणीं आडनदर केल्लें. 

ईदाची सरबराय ती वेगळीच. बिर्याणी, शिरकुर्मा आनी ताचे वांगडा हेर कितलेशेच जिन्नस. जेवण आनी ते वांगडा उपाट मोग. आयज संदेशाच्या रुपांत तांच्या घरांत जणू अल्लाच पाविल्लो. संदेश अब्दुल्लाक अल्ला पेक्षा कमी नाशिल्लोय.

वर्सा पयलिची गजाल. कामाच्या फाटल्या 20 वर्सांत एक्कूय दीस सुटी न घेवपी अब्दुल अचकीत एक आठवडो कामार आयलोच ना. सगळ्यांकूच अजाप. संदेशाक पयलींच्यान ताचे बद्दल आपलेंपण. अब्दुलय तसोच मायेस्त मनीस. कंपनींत तो सादो साफसफाई कर्मच्यारी. पूण कोणालें कसलेंय काम करपी. कोणाक खंयच्या वेळार च्या जाय आनी कोणाक सिगरेट ताका ज्युस्त खबर. कोणाल्या वखदांचो वेळ जाला आनी कोणाक आता कोणालो फोन येतलो हे लेगीत अब्दुलाच्या नदरेंतल्यान सुटनाशिल्लें. आनी मागीर गरज पडटा त्या वेळार अब्दुल हजर. 

हें सगळें करतना एका पयश्याचीय ताणे केन्ना अपेक्षा दवरली ना. “क्या साहब, अल्ला हैं ना. तो सगळें पळयता, सगळें दिता” म्हणून उरिल्ले पयशे ताणे सदांच परत करचे. सिगरेट हाडपाक पयशे दिले जाल्यार उरता ते 1- 2 रुपया लेगीत ताणे प्रामाणीकपणान परत करचे. ‘आसूं रे!’ म्हणल्यार तो टेबलार दवरूंन चल्लो. अब्दुलाच्या ह्याच सभावाक लागूंन तो सगळ्यांक जाय जायसो. 

एक आठवडो तो ना म्हणल्यार सगळ्यांकूच चुकील्ले वरी जातालें. अब्दुलाचो फोनय लागनाशिल्लो. आनी मागीर संदेशान ताचें घर गांठपाचें थारायलें. हाचे पयलीं तो तागेर केन्ना पावूंक नाशिल्लो. मात तो खंय रावता हाचो हय न्हयसो अंदाज ताका आशिल्लो. 

ऑफिस सुटून संदेशान अब्दुलाचें घर गांठलें. पूण घर खंयचें. थंय आशिल्ली फकत माती. आनी मातयेच्या त्या ढिगा फाटल्यान खेळपीं कांय भुरगीं. संदेशान त्या भुरग्यांक म्हऱ्यांत आपयलें आनी अब्दुल हांगाच रावता कांय विचारलें. अब्दुल चाचा हांगाच रावतालो पूण ताचें घर कोणें मोडलें म्हण सांगून तांणी पयस एक कडेंन बोट दाखयलें. थंय कांय बायलो एक चूल मांडून बशिल्ल्यो संदेशाक दिसल्यो. 

संदेश तांचे वटेन गेलो. तातूंतली एकटी बायल ताका वळखिची दिसली. कंपनीच्या वर्सुकी कार्यावळीक अब्दुल आपल्या बायलेक मुजरत घेवन येतालो. संदेशाक तिची वळख पटली आनी तिका संदेशाची. ती रडतच ताच्या म्हऱ्यांत आयली. “साहब, आमचें घर मोडलें तांणी” म्हणून ती व्हडल्या व्हडल्यान रडपाक लागली. तिचे फाटोफाट थंय आशिल्ल्यो हेर दोन बायलो आनी भुरगींय रडपाक लागलीं. संदेशाक कितें चल्लां तें कळपाक कांय मार्ग नाशिल्लो. तांकां ओगी करता म्हणसर ताका नाका शेवट जालो. इतल्यान अब्दुल धांवतच थंय पावलो. भायर खेळपी भुरग्यांतल्या एकट्यान ताका आफोवन हाडिल्लो. साहब म्हणून ताणे कशे बशे आपल्या दुकांक आवर घालो. घरांतल्या बायलांक थंड केलें आनी संदेशाक घेवन तो थंयच्यान कुशीक आयलो. 

“अब्दुल, कितें जाला. म्हाका मातशें सारकें सांगशीत. कोणें घर उडयलें आनी तुवें आमकां कंपनीत कितेंच सांगलें ना. जाला तरी कितें?” “साहब कितें सांगू, फाटल्या बुधवाराची गजाल. बायलेन कंपनीत आसतना फोन केलो. कोण तरी घर उडोवपाक आयल्यात. म्हाका कितें सांगता तेंच कळना जालें. हांव तसोच भायर सरलो. घरा येवन पळयता जाल्यार घर बेकायदेशीर म्हणून कलेक्टर सांगपाक लागलो. घर म्हज्या बापायन बांदिल्ले साहब. म्हाका कांयच खबर ना. म्हजे कडेन पेपर बी काय ना. हांवें तांकां सांगलें घर उडयल्यार हांव कितें करतलो. म्हाका मातसो वेळ दियात. जाल्यार तातुंतल्या एकट्यान म्हाका गाळीच मारपाक सुरवात केली. 

हांगा एक बिल्डर आसा सायब. लागीच्यो सगळ्यो प्रोपर्टी ताणे विकत घेतल्यात. म्हजें घर आसा तीय ताका जाय आशिल्ली दिसता. हांवें वेळ मागलो तेन्ना ताणे तोंड घालें मदीं. हे मुसलमान असलेच. घरांत कोणाक पोंसता कोणाक खबर म्हण म्हाका गाळी मारपाक लागलो साहब. हांव तरीय ओग्गी रावलो. एक शब्द उलयलो ना. तांणी सरळ घर मोडून उडयलें साहब. रातयान रस्त्यार आयलो हांव आनी घरचीं. 

ते दिसाच्यान पंचायतीन फावटी मारता सायब. पूण सरपंच म्हणटा आपल्याक तें लागना. घर कलेक्टरान उडयलां. कलेक्टराक मेळपाक दिनात म्हाका कोण. थंय गेल्यार कलेक्टराच्या ऑफिसांतले तीच भाशा उलयतात. तुमी मुसलमान तसलेच म्हणून तोंडा वाकडीं करतात. केन्ना न्हय तो धर्म असो आड येवंक लागला साहब. 

सरपंच इलेक्शना कडेन घरांत आयिल्लो म्हज्या. सगळ्या मुसलमानांक एकठांय कर म्हणून सांगपाक. तेन्ना ताका स्पश्ट सांगिल्लें हांवें. धर्माच्या नांवार इलेक्शनाक वॉट मारची ना म्हणून म्हजी घरचीं. आता तोच धर्म अशें तरेंन त्रास करता. तेन्ना तरी सरपंचाक मदत केल्यार तो आता पावतलो आशिल्लो.” अब्दुलाच्या प्रस्नांक संदेशा कडेन जापो नाशिल्ल्यो. ओग्गी रावन तो आयकतालो. 

आयज मेरेन ताकाय केन्ना अब्दुल मुसलमान म्हणून फरक पडलो ना. धर्म, जात ह्यो गजाली तांकां आफुडल्योच ना. खरें म्हणल्यार अब्दुलाचें घर तरी खंय ताच्या धर्माक लागून उडयल्लें. तें तर कोणाच्या तरी स्वार्था खातीर उडयल्लें. धर्म नांवाक. हें अब्दुलाक कळूंनय वचत थंय धर्माच्या नांवार पडिल्लें ठोमणे ताचे काळीज पिळून उडयताले. संदेशान थंयच्यानच फोन घुंवडायलो. कंपनीच्या बऱ्या पदार आशिल्ल्याचो फायदो आनी संदेशाचो मुळांत बरो सभाव हाका लागून संदेशान आयज मेरेन बरेंच इश्ट जोडिल्लें. तातूंतले काय जाण सरकारी खात्यांनी बऱ्या पदांचेर पाविल्लें. आयज संदेशाक आनीक पर्याय नाशिल्लो. 

“सांग संदेश, आयज म्हजी याद कशी आयली?” महेशान फोन घेतनांच विचारलें. “काम आसलें की याद जाता म्हणटलो न्ही तूं.” “ना रे, सांग. तातूंत कितें. लोकांची कामां करपाकूच बसल्यात आमी हांगा आनी संदेशाचें काम म्हणल्यार तें स्वता खातीर आसचेंच ना. सांग.” महेश उत्तर गोंयचो जिल्लोधिकारी आशिल्लो. एक कार्यशील आनी इमानदार सरकारी अधिकारी म्हणून ताका सगळे वळखताले. कोणाच्याच दबावा खाला ताणे केन्ना काम केलें ना. संदेशालो तो गांवभाव पूण ताचेय पेक्षा चड एकामेकांच्या समान सभावाक लागून ते लागी आयले. संदेशान स्वताच्या कंपनी खातीर वा स्वता खातीर केन्ना ताचे कडेन वा कोणाच कडेंन कसलोच फावोर मागलो ना. म्हूण आयज संदेशान काम आसा म्हणलें तेन्ना महेशाक तें ताचें आसचें ना हें पयलीच खबर आशिल्लें. संदेशान अब्दुलाची पुराय केश महेशाक सविस्तर सांगली. बिल्डराचे नांव सांगना फुडें महेशाच्या लक्षांत पुराय गजाल आयली. आपल्याक थोडो वेळ दी म्हणून सांगून महेशान फोन दवरलो. 

कांय मिनटां भीतर दक्षीण गोंय जिल्लाधिकाऱ्याच्या ऑफिसांतल्यान संदेशाक फोन आयलो. अब्दुलाक घेवन ऑफिसांत येवपाचो रकाद आशिल्लो. संदेशान आनीक वेळ केलो ना. तो तसोच अब्दुलाक घेवन कार्यालयांत पावलो. अब्दुलाचें नांव आयकना फुडें भायल्या कर्मच्याऱ्यान ताका बेगीबेगीन भितर धाडलो. अब्दुलान संदेशाक पळोवन दोळ्यांनीच सांगपाचें सांगलें. अब्दुलाक मुसलमान म्हण हिणसावपी होच कर्मच्यारी म्हण संदेशाक कळ्ळें. जिल्लाधिकाऱ्यान अब्दुल आनी संदेशाक बसोवन घेतलें. 

“सगळ्यांक महेश सायबा बशेंन रेक्त रावप जमना संदेश बाब. ह्या सरकारी चपक्यांत सापडिल्लो हांवूय एक दुर्बळ अधिकारी. माफ करात म्हाका. महेश सरा खाला काम केलां हांवें. नवे आसतना खुबदां सांबाळून घेतलां तांणी आमचे सारकेल्ल्यांक. आयज चार गजाली आमकां चड कळटात त्यो ताकाच लागून. ताचे बशेन जावचें अशें खुबदां दिसतालें. पूण जमलेंना.” अशें म्हणत जिल्लाधिकाऱ्यान हात जोडले. संदेशाक एका वटेन अजाप जालें, मात तिडक आनी कींव अश्या दोट्टी भावनांनी तो सांपडिल्लो. अब्दुल्ला तर आयकत उरलो. संदेशाक आनी कितें उलोवपांचे पाशियेंश नाशिल्लें. “अब्दुलाचें लुकसाण कशें भरूंन काडपाचें सर?” ताणें विचारलें. “आसा थंय कांय परत घर बांदप शक्य जावचें ना. पूण त्या बिल्डराक सांगून हांव ताका दुसरे कडेन घर वा फ्लॅट दिवपाक सांगपाक शकता.”

अब्दुलाच्या कपलार आंटयो आशिल्ल्यो. इतलें सोंपें आशिल्लें हें? जाल्यार त्या बिल्डरान पयली कित्याक हेंच सांगूंक जायनाशिल्लें? बरे बशेन कित्याक आपल्याक थंयच्यान हालोवप शक्य नाशिल्लें? अब्दुलाच्या ह्या प्रस्नांक संदेशा कडेन सादी जाप आशिल्ली, ‘अब्दुलाची गरिबी आनी सामाजीक परिस्थिती!’. पूण संदेशाक खंयच्याच अर्थान अब्दुलाचो आत्मसन्मान दुखोवपाचो नाशिल्लो. “सर, अब्दुलाक घर दिवन तो बिल्डर इल्लेय उपकार करना. खरें म्हणल्यार अब्दुलाचें अशें तरेंन घर मोडून उडोवप हातूंत तुमची सगळ्यांचीच चूक आसा. कसलीच नोटीस दिनासतना एक दीस येवन तुमी ताचें घर मोडून उडयतात आनी वेल्यान तुमच्या तोंडातल्यान माफीचें एक उतर ना. अब्दुलाचें घर ताका मेळपाक जायच पूण तुमी ताची जाहीर माफी मागची पडटली. त्या बिल्डराच्यो वळखी आसत पूण पत्रकारां कडेंन म्हज्यो चड वळखी आसात. त्यो म्हाका वापरूंक लावनाकात. ह्या गजालीचो अजून हांवें इश्यु करूंक ना. म्हाका करपाचोय ना. पूण त्या बिल्डराक आनी तुमकां अब्दुलाची माफी मागले बगर पर्याय ना. आफयात ताका फाल्या ऑफिसान. सकाळींच. येता हांव अब्दुलाक घेवन.” इतलें सांगून संदेश भायर सरलो. फाटल्यान अब्दुल. संदेशाक असो तापतना ताणें केन्नाच पळोवंक नाशिल्लो. ऑफिसांत लेगीत कितलोय बेजार जाल्यार संदेश रोखडोच थंड जातालो. पूण आयज संदेशाचें हें रूप पळोवन अब्दुलय अजापीत जाल्लो.

“साहब, तुमी शांत जायात. म्हजे खातीर इतलें त्रास करनाकात स्वताक.” “अब्दुल, तुका जाल्यात ते त्रास थोडे रे. तूं गरीब म्हणून कोणेय तुजे अशे हाल करचे? मनीसपण ना ह्या संवसारांत. तुका न्याय मेळोवन दिले शिवाय ओगी रावचो ना हांव.” अब्दुल ओग्गी रावन संदेशा बरोबर भायर सरलो. गाडयेंत संदेश ओग्गी आशिल्लो. ताचे तकलेंत कितें तरी चालूं आशिल्लें. 

दुसरे दिसा सकाळीं 10 वरांचेर संदेश अब्दुलाक घेवन जिल्लाधिकाऱ्याच्या कार्यालयांत पावलो. तो बिल्डर थंय येवन बशिल्लो. जिल्लोधिकाऱ्यान ताका सगळ्या परिस्थितीची जाणविकाय दिल्ल्याचे संदेशाक ताका पळयतनाच कळ्ळें. कसलोच वाद घालनासतना ताणे सरळ हात जोडले. “संदेशबाब. तुमी म्हाका वळखुचे नात. पूण तुमच्या ऑफिसांत हांव एक दोन फावट पावला. तुगेल्या पात्रावाक हांव बरो वळखता. ताचो म्हाका खूब रेस्पेद आसा. ताचे कडल्यान तुमगेलेय नांव एक दोन फावट हांवें आयकलां. म्हाका माफ करात. म्हजे खातीर तुमकां त्रास जालो.” 

संदेशाक अजाप जालें खरें पूण तो बिल्डर कितलें खरें उलयतालो हाची ताका मात्तूय खात्री नाशिल्ली. ताका ऑफिसांत पळयल्ल्याची ताका याद जाल्ली पूण तेय पेक्षा चड पत्रकारांचो उल्लेख केलो काय खूब जाण मोव जातात हेंय तो जाणा आशिल्लो. कितेंय जाव, संदेशाक स्वता खातीर हें सगळें जाल्लें नाका आशिल्लें. ताका फकत अब्दुलाचे पडिल्लें. 

“माफी म्हजी न्हय, अब्दुलाची मागात. लुकसाण तुमी ताचें केला. एका गरीब मनश्याचे अशे हाल करतना तुमकां कांयच कशें दिसलें ना.” अब्दुला कडेंन पळोवन त्या बिल्डरान हात जोडले. “अब्दुल भाई, म्हाका माफ करात. खरें म्हणल्यार तुमच्या सारकेल्ल्याक एक फ्लॅट दिवप म्हाका कांयच न्हय. कितले जाणांक अशें जाग्यार घाला हांवे आयज मेरेन. पूण कांय कडेंन स्वताच्या अधिकारांचो असो चुकीचो फायदो उठोवप आमकां संवयेचे जाला. तुमचे कडेन संदेश बाब आसा झगडपाक. हेरां कडेन कोण ना म्हणटकर आमचें फावता.” अशें म्हणून तो हांसलो. 

असल्या लोकां कडल्यान सुदारपाची अपेक्षा दवरप म्हणल्यार पिशेपणां हें संदेशाक केन्नाच कळिल्लें. पूण अब्दुलाक येदो व्हडलो बिल्डर आपली माफी मागता हेच ताचें खातीर व्हड आशिल्लें. “संदेश बाब, म्हज्या एका बिल्डींगेत फ्लॅट खाली आसा. मातसो येवन तूं पळय. अब्दुला आनी ताच्या घरच्यांनी थंय येवन राव येता. हांव भायर सरता. म्हजो पि. ए. तुज्या संपर्कांत रावतलो”, म्हणून तो भायर सरलो. पि.एन संदेशाक आपलो संपर्क क्रमांक दिलो आनी तोय फाटोफाट भायर सरलो. जिल्लोधिकाऱ्यान इतले मेरेन आपलें तोंड लेगीत उघडू नाशिल्लें. ते वतकर ताणे संदेशाक आनी अब्दुलाक च्या जाय काय विचारलें. संदेशाक हांसपाक आयलें. नाका म्हणून तो अब्दुलाक घेवन थंयच्यान भायर सरलो. 

कांय दिसां भितर अब्दुलाच्या घराचे काम जालें. आनी अब्दुल आनी ताची घरचीं केन्ना विचार सुद्दा करूंक नाशिल्ल्या दोन कुडींच्या फ्लॅटांत भितर सरलीं. “अल्ला कितें आसता पळोवंक ना साहब, पूण तो तुमच्या रुपान असो मुखार येता आसतलो.” फ्लॅटांत भितर सरता तेच दिसा अब्दुलान अक्षरशा संदेशाच्या पायाक हात लावन म्हणिल्लें. संदेशाक कितें करचें तेच कळना जाल्लें. अब्दुलाचेर जाल्लो अन्याय आपल्या बऱ्या वळखींक लागून पयस जाल्लो पूण अशे कितलेशेच अब्दुल आसात ज्यांचे खातीर आपूण कांयच करपाक शकना हें ताका खबर आशिल्लें. ह्या घडयेक अब्दुलाच्या तोंडा वेले हांशे ताचे खातीर सगळ्यांत व्हडलें सातिश्वेसांव आशिल्लें. 

“साहब, आनी थोडी बिर्याणी वाडू?” आयज अब्दुलाक खंयच्याय गजालीक ना म्हणप संदेशाक जड जाल्लें. अब्दुलाच्या जिणेंत केन्नाच कसलो न्हयकार आसचोच न्हय कशें ताका दिसतालें. “वाड इल्ली. आयज रातचेंय हांगाच जेवन वता हांव”, संदेशान हांसत म्हणलें. अब्दुलाच्या तोंडा वेलो हांसो बिर्याणेच्या सुवादा पेक्षा कितलोसोच चड सुरबूस आशिल्लो. संदेशाचे पोट त्या मोगान तुडूंब भरिल्लें. 

सपनूच उरचें तें नातें...

सानवीच्या तकलेंत ह्या दिसांनी भयानक कितें कितें चालू आशिल्लें. ताका लागून ताका त्रास जातालो अशें न्हय. दुसऱ्याक कोणाक त्रास जातालो अशेंय न्हय. ताका उरफाटें बरेंच दिसतालें. पूण ते जे चित्तालें, तें ह्या समाजाच्या नेमां भायर आशिल्लें. आनी केन्नाच समाजाचे नेम न मानपी सानवी आयज मात पुराय बुचकळ्यांत पडिल्ले वरी जाल्लें.

सानवी आनी किशोराचे लग्न जावन ताका आता सुमार धा वर्सां जाल्लीं. किर्ती, तांचें अपुरबायेचे चली पाच वर्सांचें जाल्लें. फाटल्या धा वर्सांत सानवी आनी किशोराच्या नात्यांत कितलेशेच उतार चढाव आयले. पूण तांणी एकामेकांक सांबाळून घेतले. किर्तीच्या बाबतींत तर तांणी आदर्श पालकत्वाचे सगळे नेम पाळ्ळे. म्हणूनच घडये पाच वर्सांचें किर्ती सगळ्यांकूच जाय जाय कशें. कसलेच हट्ट ना. मस्ती, पूण भुरग्यांक सोब सारकी. इतल्या ल्हान वयांतूच समंजसपणा ताणे ओडून घेतिल्ली. आनी ताचे सांगातान आवयची सृजनशिलताय.

ल्हानपणांतल्यानुच सानवीक लेखनाची आवड. सानवीच्या लेखनाक ताच्या घरांतल्यान पोसवण मेळिल्ली. लग्ना वेळार जायत्या जाणांक दिसले आता हे सगळें सोपलें. तशें ताका कितलेशेच जाणांनी म्हणिल्ले लेगीत. पूण किशोराक वळखूंक तसो बऱ्याच जाणांचो घोळ जाल्लो. सानवीच्या लेखनाच्या गाडयेक लग्ना उपरांत चडूच वेग मेळ्ळो म्हणपाचो. तशे ताच्या सगळ्याच आवडींक मेळ्ळो. किशोर आनी सानवी मदी कितलेय मतभेद आसले तरीय एकामेकांचेर आनी एकामेकांच्या निर्णयांचेर तांणी केन्नाच दुबाव घेतलो ना. एकामेकांक कितेंच करपा पासून केन्नाच आडायलें ना. आनी एकामेकांचेर समाजाच्या बऱ्याच नेमांचो परिणामूय जावंक दिलो ना. तेच खातीर कितल्याश्याच जाणांक तांच्या मदल्या नात्याची गोडसाण दिसनाशील्ली. तुमी घोव बायल कशी दिसच ना केन्ना केन्ना, कोणेय तांचेर ठोमणे मारचे आनी सानवी आनी किशोरान हांसून तांकां आडनदर करची.

आयज मात सानवी हे सगळें याद करूंन अस्वस्थ जाल्लें. आयज ताच्या मनांत एका तरेचें वादळ चालू आशिल्लें. आपल्याक दिसता तें सारकें? आपल्यो भावना खऱ्यो? कांय त्यो तात्पुर्त्यो? अशें चिंतप चूक कांय बरोबर? किशोराक हें सगळें कळटकर तो कशें तरेंन रियेक्ट करतलो? ताका कांयच कळनाशिल्लें. अशेंय जावंक शकता काय? आपल्याच विचारांच्या वादळांत तें खोल खोल बुडत आशिल्लें.

खरें म्हणल्यार मानवा कडेन ताची वळख जाल्ली दोन वर्सां फाटीं. सारकी खंय केन्ना ताका याद सुद्दा जायनाशिल्लें. खंयच्या तरी साहित्यीक कार्यावळींत. मानव दिल्लीचो. फामाद लेखक. पूण केन्नाच फुडें फुडें करपी न्हय. सदाच पड्ड्या फाटल्यान रावन कितल्याश्याच कार्यावळींचो सुत्रधार. मानवाच्यो वळखी पळयल्यो जाल्यार ताचें व्हडपण कळपाचें. पूण ताणे केन्ना ते कोणा कडेन उलोवन दाखयलें ना. ताका तें आवडय नाशिल्लें. मानव सानवी पेक्षा धा बारा वर्सांनी तरी व्हडलो आसतलो. त्या कार्यावळींत ती मोजकेच उलयल्लीं जातली. ते उपरांत मानव बद्द परत मेळ्ळो तो एका वर्सा उपरांत. ह्या कार्यावळींत सानवी आयोजनांत सक्रीय आशिल्ल्यान ताका मानवा कडेन लागिच्यान उलोवपाची, ताका जाणून घेवपाची संद मेळ्ळी.

मानव कोणा कडेन तसो उक्तेपणान उलोवपी न्हय. जो मनीस आपल्याक आवडटा ताचेच कडेन तो मनमेकळे उलोवपी. त्या दिसा सानवी कडेन तो मनसोक्त कित्याक उलोयलो हाचें गुपीत कोणाकच उलगडलें ना. सानवीन तर ताका ड्रिंकस कितें घेतलो कांय विचारलें तेन्ना ताणें हांसत परत तूं कितें घेतलें कांय विचारील्लें. सानवी फकत आपल्या लागीच्या इश्टां वांगडा केन्नाय सोरो पितालें. वॉडका विथ ऑरेंज ज्युस ताचो आवडटो. त्या दीस मानवाक विचारलें तेन्ना ताणे नेमकें हेंच काँबिनेशन सांगिल्ले आनी ती दोगांय नेटान हांशिल्ली. भोंवतणी आशिल्ल्यांक हें मोठें कोडें. मानव मनीस असो की सगळ्यांकूच ताचे कडेन इश्टागत वाडयन दिसताली. मात मानव...

त्या कार्यावळी उपरांत मानव परत दिल्ली गेलो. वतना ताणें मुजरत सानवीक दिल्ली येवपाचे आपोवणें दिल्लें. तंत्रज्ञानाच्या ह्या युगांत तांकां दोगांकय सहज एका मेकाकडेन संपर्क दवरूं येतालो. मात सानवीन तो यत्न केन्ना केलो ना. केन्नाय याद जाल्यार लेगीत तांणे मानवाक एक मॅसेज धाडली ना वा फोन केलो ना. सानवी खातीर तें खूब कठीण जातालें. मानवा खातीर ताच्या मनांत हिसपा भायर आदर आशिल्लो. मानवाचे विचार, ताचे वाचन-लेखन, ताचे काम ह्यो सगळ्योच गजाली खूब चड आशिल्ल्यो. ताचे मुखार आपूण कांयच न्हय अशें ताच्या मनान घट्ट थारावन उडयलें. हातूंत इनफेरियोरीटी कॉम्प्लेक्स अजिबात नाशिल्लो. पूण ताच्या मनात आशिल्ल्या आदरान एक खूब व्हडलो आढो बांदिल्लो.

मानव कितलो कामात व्यस्त आसता तेंय ताका खबर आशिल्लें. ह्या सगळ्यां विचारांच्या गोंदळांत ताका मॅसेज धाडप वा फोन करूंन उलोवप ह्यो गजाली ताणे पुराय आवाक्या भायर करूंन दवरिल्ल्यो. तरीय मदीं एकदां कांय पुस्तकां संबद्दान ताणे मॅसेज केल्ली आनी रोखडची मानवान ताका फावो ती जाप केल्ली. तितलेंच...

कांय दीस फाटीं परत एक फावट मानवाचो उल्लेख मात ताका पुराय अस्वस्थ करून गेल्लो. एका कार्यावळीच्या आयोजन बसकेंत मानवाक आपोवणें धाडपाचो विशय आयिल्लो. सानवी त्या कार्यावळीचे संयोजक. मुखार बशिल्ल्यां मदीं सगळेच मानवाचे फॅन आशिल्ले. तांकां मनांतल्यान तो गोंयात आयिल्लो जाय आशिल्लो. आनी एकदां असोच यत्न केल्लो तेन्ना मानवाक शक्य जावंक नाशिल्लें. पूण हें फावट मात सगळ्यांकूच तो आयिल्लो जाय आशिल्लो आनी सानवीकय....

त्या बसके उपरांत सानवीच्या विचारांक चक्रां लागिल्ले वरी जाल्लें. मानवाच्या विचारांनी ते अस्वस्थ जाल्लें. परत परत ताचोच चेहरो ताच्या मनांत घोळपाक लागिल्लो. त्याच भिरकेंत ताणें मानवाक कार्यावळी विशीं मॅसेज घाल्ली. आनी शेवटाक बरयल्लें, “इस बार आपको गोवा जरुर आना हैं...” आनी खिणांत मानवाची जाप आयली, “जी, पक्का.”

सानवीन फॅसबूक उक्तो केलो. ताणे फाटल्या फावट मानव आयिल्लो त्या कार्यावळीचो फोटो आल्बम उक्तो केलो. तातूंत ताचो आनी मानवाचो फोटो आशिल्लो. ती दोगांय उबी आशिल्ली तेन्ना मितान, ताच्या इश्टान काडिल्लो. काडू कांय विचारलें तेन्ना मानवान सानवीच्या लागी येवन, ताच्या खांदार हात घालून फोटो काडील्लो. सानवीक ते अनेपेक्षीत आशिल्लें. आनी म्हऱ्यांत आशिल्ल्या सगळ्यांकूच...

आयज तो फोटो पळोवन ते सुखाविल्लें. “कितें गो एकटेंच मुरगूट्टा?” मिताच्या आवाजान तें भानार आयलें. “कांय ना”, म्हणून ताणें लॉग आवट केलें. “तूं केन्ना आयलें?” “भितर सरता थंय आसा मगो. हरशीं मुरगूट्टालें कित्याक?” मितान परत विचारलें. आता मात सानवीक रावू नजो जालें. “मिता, तूं मानव शर्माक वळखता न्हय?”, मिता सानवी सांगातान ताच्या कितल्याश्याच कार्यावळींनी आयोजनांत सहभागी जाल्लें. हरशी ते लेखक बी न्हय, पूण एक बरें आस्वादक आनी सानवीच्या कामाचें ताका सदाच कवतुक. म्हणून ते सदांच ताच्या कामाक तेंको दितालें. मिताक चड विचार करचो पडलो ना. “हय तर, फाटले फावट हांवें तुमच्या दोगांयचो काडिल्लो फोटो बरोच फॅमस जाल्लो, याद आसा म्हाका.”

सानवीक कोणा कडेन तरी आपल्या भावनांक वाट करूंन दिवपाची आसली. मिता पेक्षा चड बरें कोण आसत. ताणे मिताक आपल्या मनांत चलिल्लो गोंधळ सांगलो. मानवा विशीं आपल्याक कितें दिसता तें सांगलें.

सगळें आयकून मिता कांय खीण ओग्गी रावलें. आनी उपरांत ताणे विचारलें, “सानवी, तुका कितें विचारता, खरें खरें सांग आ. किशोरा कडेन लग्न जावचे पयली तूं राहुलाच्या मोगांत आशिल्लें. हय काय ना?” सानवीन हय म्हणून मान हालयली. “राहूल तुजो पयलो मोग. आयजुय तूं ताका तितलोच रेस्पेद दिता. किशोराक हें सगळें खबर आसुनय ताका कांयच फरक पडलो ना. इन फेक्ट, किशोरूय राहुलाक आयज बरो वळखता, मेळ्ळ्यार ताचे कडेंन बिनधास्त उलयता. किशोरान आपल्या जिणेंत आयिल्ल्या दर एका चलये बद्दलूय तुका उक्तेपणान सांगलां. तातूंतली कांय आयज तुजीय इश्ट आसात. इतली तुमी एकामेका सांगातान मुक्त आसून लेगीत आयजूच तूं कित्याक इतलें अस्वस्थ जाला?”

सानवी कडेन या प्रस्नाची जाप नाशिल्ली. खरेंच ताका कळनाशिल्लें. कित्याक तें इतलें अस्वस्थ जाल्लें. ही गजाल किशोराक कळ्ळी म्हण ताका कसलोच फरक पडचो ना हें ताका खबर आशिल्लें. पूण खरेंच कितें आशिल्ली ही भावना, मोग, आकर्शण, आदर, कितें? हे फावट मानव गोंयात येतलो तेन्ना ताचे कडल्या वागण्यांत फरक पडत हो भंय आशिल्लो ताच्या मनांत? आनी मागीर मितान सानवीच्याच फॅसबुक प्रोफायलार आशिल्ली ताचीच कविता ताका वाचून दाखयली,

जीणेत कोण तरी

असो आसचो

ज्याका खबर नासचें

तू कितलो करता

ताचेर मोग

तुवें मोग ओतचो

ताणे भरभरुंन पिवचो

मोगाचो कोळसो

सोपुन न्हय सोपचो

जीणेत कोण तरी

असो आसचो...

ही कविता तुवेंच बरयल्ली न्हय सानवी? तुज्या सगळ्याच प्रस्नांच्यो जापो हांगा आसात. मानवाचे बद्दल तुज्या मनांत आशिल्लो आदर, ज्याका तूं मोग म्हणूंक सोदना तो मोग हेरांक कळचो वा किशोराक कळचो असो अट्टाहास मुळांत कित्याक? आयज मेरेन कितल्याश्याच नात्यांक तुवें नांव दिवंक ना. तुजे कितलेशेच इश्ट आसात ज्यांचेर तूं हिसपा भायर मोग करता. ही सगळी नातीं कोणाक खटकली जाल्यार सुद्दा तुवें केन्ना कसली पर्वा करूंक ना. मागीर ह्याच नात्या विशीं इतलो भंय कित्याक. मानव फामाद म्हणून? हेरांकय ताचे विशीं भयंकर आदर, मोग आसा म्हणून? ताका चुकून कळ्ळें जाल्यार तो कशे तरेन प्रतिक्रीया दितलो म्हणून? जाल्यार ताकाच न्हय, कोणाकूच कित्याक कळपाक जाय तुज्या मनांतल्यो भावना? तूं मोग दीत राव, ताका पियत रावूंनी.

सानवी, खूश जा, तुजे जिणेंत कोण तरी असो आसा म्हणून. मोगाची भावना सदाकाळ टिकना, ती क्षणीक आसता. पूण तुज्या मनांतली भावना सदाकाळ टिकतली, कारण ती फकत मोगा पुरती सिमीत ना. त्या भावनेंत आदर आसा आनी त्याय पलतडीं वचून त्या मनश्या कडल्यान खूब कितें शिकचें, समजुचें हाचें भान आसा. ह्या नात्याक कसलोच अर्थ लावन, नांव दिवन ताची गोडसाण वगडायनाका. अशेंच उरूंक दीं हें नातें.

मिताच्या त्या उतरांनी त्या दिसा सानवीच्या मनांत चलिल्ल्या गोंदळाक एक पुर्णविराम दिलो. घडये ते सोदताले त्यो जापो ताच्याच उतरांनी लिपील्ल्यो. मितान त्योच ताचे मुखार हाडून दवरिल्ल्यो. कितले फावट जापो मुखार आसून अश्योच शेणटात. “कांय नातीं सपना वरी आसतात सानवी. तांकां सपनाच उरूंक दिवंक जाय, कितली सुंदर आसतात जाणा सपनां”, मिता हांसलें, सानवी सुखावलें...

आमीं विचार केन्ना जुळयतलीं?

अनिता आनी मयुराचो ते दिस पळोवपाचो कार्यक्रम. म्हळ्यार थारावीक पद्धतीन जशें चल्या, चलयेची खबर काडली, नक्षत्र बी जुळयलें कांय निमणे जाता तो पळोवपाचो औपचारीक कार्यक्रम. आनी ते उपरांत मुखार वचप कांय ना हे चलेकारांनी थारावपाचें. थारिल्ल्या प्रमाण लागीच्या एका हॉटेलांत दोगांयचे घराबे मेळ्ळें. कांय वेळ हांगची थंयची उलोवणी जाले उपरांत घरच्यांनी अनिता आनी मयुराक एकामेकां कडेन उलोवपाक म्हूण वेळ दिलो. वेळ 15 ते 20 मिन्टां. ह्या वेळांत कितें म्हूण उलयतली तीं? हांवे अनिताक उपरांत विचारलें, कितें उलयली गो तुमी त्या पयल्या भेटींत? मयुरान अनिताक विचारलें तुज्या आवडीचो रंग खंयचो? आनी अनितान मयुराक विचारलें तुज्या आवडीचें जेवण कसलें? आनी ह्या दोन प्रस्नांचेर तांणी दोगांयनी आपल्यो आवडी निवडी जुळयल्यो. 

संवसार कितलोय बदल्ला अशें दिसलें तरी आयजय हे अशेंच घडटा. विचार जुळोवप, मनां मेळप हे सगळे थारावन केल्ल्या लग्नांत खूब उपरांत घडटा. तो वेळच त्या जोडप्याक दिवप जायना. आनी मेळटा त्या वेळांत विचारांचे दिवप घेवप खूब कमीच जाता. 

हे जाले थारायल्ल्या लग्नांत. हाचो अर्थ मोग करून वा स्वताच आपलो जोडीदार वेंचून काडील्ल्या जोडप्यांमदींय विचारांचे दिवप घेवप जाता अशें न्हय. कितलेशेच जोडप्यांमदीं मोग, सौंदर्य, जात, धर्म, गिरेस्तकाय ही परिमाणां चड म्हत्वाचीं आनी विचारांचे दिवप घेवप कमीच म्हत्वाचें थारता. 

दिवप घेवप जाता ते चडशे फावट स्वाभावीक अश्या कांय नेमांचे. जातूंत बदल करप म्हळ्यार एक व्हड संकट. म्हज्या घरांत हे अशें चलता, तुवें तें चलोवन घेवपाक जाय, म्हज्या आवयचो असो स्वभाव जाल्यार बापायचो असो. तो तुवें सोंसपाक जाय असो चल्याचो अट्टाहास. तुका रांदपाक येता मगो? अश्या तरेचे काय थारावीक प्रस्न. आनी ह्या सगळ्या प्रस्नांक चलयेचो मुकाट्यान हयकार. ना म्हळें आनी लग्न तुटले जाल्यार? वा लग्ना उपरांत पळोवया कितें करपाचें तें. असो तिचो भोळो बाबडो ध्यास. हाच्या उरफाटें चलयेन आपले विचार मांडले, आपली तत्वां मांडली जाल्यार ते सुबेज, अतिशाणे. हे चली आपल्याक कोंताक येवपाचे ना अशें थारावन सरळ लग्न मोडप. कांय कडेन चलयेच्या सगळ्या विचारांक सुरवातीक खोशयेन येवकार मेळटाय मात लग्ना उपरांत पावला कणकणी तिच्या वाट्याक येता ती तडजोड. आनी कितलिशींच वर्सां आपल्याक पावला कणकणी दिल्ले तडजोडीचे संस्कार मागीर ती जल्मभर गिरयत रावता आपल्या संवसारांत. 

पूण वेळ बदलत आसा तसो चलयांचो विचारय आता बदलत आसा. ही तडजोड करून जियेवपाची तिची तयारी दिसान दीस उणी जायत चल्ल्या. हाचो अर्थ चली सुबेज जाल्या, पयश्यांचो वा स्वावलंबनाचो तिका माज चडला हो समाजाचो सोयिस्कर विचार कितल्याश्याच जाणांक आयज पटपाचो ना. ते पेक्षा ज्या विचारांचे दिवप घेवप जावपाक जाय, लग्ना सारकिल्लो म्हत्वाचो निर्णय घेवचे पयली मनां, विचार जुळपाक जाय हो विचार चड पटपा सारको. 

कितलीशीं जोडपी जेवण, कपडे, रंग, भांगराशिंगरा हे थारावीक प्रस्न सोडून उरील्ल्या म्हत्वाच्या गजालींक भिडटात? चलयो आपल्या जोडीदाराक सांगतात कांय, घरांत तुका अमुक तमूक जबाबदाऱ्यो वाटून घेवच्यो पडटल्यो म्हूण. आपल्याक अमुक तमुक पटना तेन्ना ते आपूण पटोवन घेवचे ना अशे बेधडक चलयो सांगतात काय लग्ना पयली आपल्या जोडीदाराक? आपल्या विचारां मदी तुजे वा तुज्या आवयबापायचे अमुक तमुक विचार बसनात तेन्ना ते आपूण मान्य करून घेवचे ना हे सांगपाची तांक आसता चलयां मदीं? घरच्या आर्थीक स्थिती बद्दल कितले चले उलयतात लग्ना पयली आपल्या जोडीदारां कडेन? चलयोय आयज नोकऱ्यो करतात, मागीर ती जोडून हाडटात ते फकत स्वताच्या फॅशनी खातीर कांय घरच्या खर्चांतूय तांचो आदार आसता? आपल्या संवसारांत भुरगीं केन्ना येवचीं हे उलयता कांय खंयचेय जोडपे एकामेकांकडेन? धर्म, जात, रुढी ह्या संबद्दान खूब वेगळे विचार आसूंक शकतात एका चल्याचे वा चलयेचे. हांचे दिवप घेवप जाता कांय? राजकारण, समाजकारण ह्या संबद्दानय खूब विभीन्न विचार आसूं येतात एकामेकांचे, तांचेर चर्चा जाता काय? 

कांय थारले एकदाचे लग्न, आता कितें ते नशीब म्हूण मोन्यांनी माळ घालतात आमी एकामेकांच्या गळ्यांत. आनी मागीर नशीब ओडून व्हरता थंय ओडत वतात जोताक बांदिल्ल्या बैलां वरी? 

विनय पयलीच्यान खूब सोशल भुरगो. कितल्याश्याच समाजीक कामांनी सदांच व्यस्त. लग्न ताचे मातशें उसरांच थारलें. लग्ना पयलीं विनयाचे घर म्हळ्यार ताच्या इश्टांखातीर अड्डो. दीस रात थंय मेळप, चर्चा जावप, म्हत्वाच्यो बसका जावप चालू. लग्न थारले तेन्ना ताका सगळ्या इश्टांनी विचारलें. सांगला मरे ह्यो सगळ्यो गजाली तुज्या जोडिदाराक. तेंय आमच्या बशेन सोशल आसा मरे. विनयान नेटान मान हालयली. मात लग्ना उपरांत सगळे बदल्लें. इश्टां वांगडा बशिल्ले कडेन बायलेचो रोखडोच फोन येवपाक लागलो. तिका घेवन आयल्यारय ती विनयाच्या इश्टां वांगडा रमना जाली. तिची विचारसरणीय विनयाच्या इश्टां वांगडा जुळपासारकी नाशिल्ली. आयज विनयाच्या घरांत ताचे इश्ट क्वचितच पावतात. 

दोन मनश्यां मदीं सगळेंच जुळपाक शकता वा पटपाक शकता अशेंय न्हय. मात एकमेकांच्या विचारांचो आदर करप हे खातीर खूब म्हत्वाचे आसता. आपल्या जोडिदारांच्या इश्टां कडेन जुळोवन घेवप शक्य आसताच अशें न्हय मात तांचे आपल्या जोडिदाराच्या जिणेंतले म्हत्व मानुन घेवप खूब गरजेचें आसता. आनी हाचे खातीर त्या इश्टांचे आपल्या जोडिदारांक म्हत्व पटोवन दिवपय गरजेचें आसता. खूबदां आपल्या जोडिदाराच्यो जायत्यो संवयो आड येतात. ती मागीर सोरो सिगरेटी सारकेल्ली व्यसनां आसू वा शिस्त आनी स्वभावासंबदच्यो ल्हान सान गजाली. ह्या गजालींचेर लग्नापयली चर्चा जावप खूब गरजेची आसता. आनी लग्ना उपरांत पावला कणकणी लक्षांत येवपी गजालींचेर बेठोच वाद घालचे पेक्षा दोगांयकय पटपा सारक्या निर्णयाचेर येवप गरजेचे आसता. 

पुरूशसत्ताक आशिल्ल्या आमच्या समाज रचनेंत अजुनय बायलेचे म्हणणें आयकप वा चार चौगांत बायलेन चूक दाखयल्यार, आवाज चडयल्यार वा वाद घाल्यार उस्तुरें वचप अजुनय घडटा. विचारांचे स्वातंत्र्य फकत घराच्या चार वण्टींत न्हय तर तें खंयच्याय खिणाक आसूं येता हे मानपाक आमी अजुनय अनमनतात.

हाचो अर्थ कोणेच बदलचेच न्हय असो आसा कांय. आपल्या विचारां कडेन समाजाकडेन ठाम रावन हांव असोच तेन्ना म्हजो असोच स्विकार कर होच पर्याय काय? काय एकामेकांखातीर, एकामेकांच्या सहाय्यान थोडें बदलु येता? कमी जास्त बदल करूं येता? तडजोड करनासतनाय एकामेकांक पटोव येता? जापो सोदपाचो यत्न करया. एका सशक्त समाजाखातीर. 

नातीं तोडप न्हय, अर्थ वेगळावप गरजेचे.

पयलेच फावट मोगांत पडले तेन्ना रिया सातवेक आशिल्लें. ताका एका चल्यान प्रपोज केले. सामकें चित्रपटांनी दाखयता तश्शें चलिल्लें सगळें. फुलां दिवप,चॉकलेटी दिवप, वॅलेंटायन डे, भोंवपाक वचप आदी आदीं. स्वताक समजूपाचो काळ तो. रियाक स्वताभितर चलिल्ले बदल निकतेच कळपाक लागील्ले. स्वताभितर जावपी शारिरीक आनी मानसीक बदल आपणावपाची धडपड चालू आसतनाच ताचे जिणेंत मोहीत आयिल्लो. सामको चित्रपटांतलो हिरो कसो. व्हड जाता तशें रियाक मोहिताचो स्वभाव खटकपाक लागलो. मोहीत दिसान दीस खूब पजेसिव जावपाक लागिल्लो. तो रियाचेर आपलो अधिकार गाजोवंक लागलो. रियान आपले इश्टां वांगडा उलोवप, तांचे वांगडा भोंवप ताका आवडना जाले. ताचो सगळो वेळ आपलो, ताचेर आपलोच हक्क अशें तरेन तो वागपाक लागलो. ल्हवू ल्हवू मानसीक अत्याचाराचे स्वरूप शारिरीक अत्याचारान घेतले. आनी मागीर रियाचे पासियेस सोंपले.

म्हाविद्यालयान पावता म्हळ्यार रिया आनी मोहिताचे घरच्यांक, सोयऱ्याधायऱ्यांक सगळ्यांक ह्या नात्याविशीं कळिल्लें. दोगां घरां मदीं हयन्हयशीं उलोवणीय जाल्लीं. मात रियाचो निर्णय ठाम जाल्लो. मोहित आपल्याक न्हय. ताचे वांगडा जीण सारप आपल्याक शक्य ना हे ताका उमगल्लें. आनी मागीर रियान आपलो निर्णय घरा सांगलो. ताचे आवयबापान पुराय परिस्थिती जाणून घेतली आनी रियाक पुराय सहकार्य दिले. सात वर्सां उपरांत रियान मोहिता कडेन आपले नाते तोडलें. मोहीत खुबळ्ळो, रियाक सगळे वटेन त्रास दिवपाचे ताणे यत्न केले पूण रियाच्या इश्टांनीय ह्या वेळार ताका पुरा सहकार्य दिले. ताका मोहितापासून पयस दवरले.

आज रिया आपले आवडीचे साथिदारा वांगडा लग्न जावन सुखी आसा. आपले भुतकाळा विशीं ताणे आपले साथिदाराक पुराय कल्पना दिल्या. पूण हो भुतकाळ तांचे भविश्य काळाचेर कसलेंच सावट हाडना इतली परिपक्वता ताणे आनी ताचे साथिदारान दाखयल्या.

रिया सारकिल्लो निर्णय खूब कमी जाण घेतात आनी हाका कारण आसता लज. कोण कितें म्हणटलो? आपल्याक परत जाय तसो जोडिदार मेळटलो काय? मेळ्ळो जाल्यार आपलो भुतकाळ ताका कळ्ळ्यार तो आपल्याक खंयचे नदरेन पळयतलो? अशे साबार प्रस्न भोंवरो कसो गिरगीरतात आनी हातूंतल्यान जावपी घुस्मटमार मनश्याक खंयच्याय थरार पावयता. पूण दर फावट नाते तोडपाकच जाय अशें आसना न्हय. नात्यांचो अर्थ बदलावंक येना काय? रियाचे बाबतीन मोहित एक विलन जाल्लो. थंय फकत गैरसमज न्हय जाल्यार शारिरीक छळ आशिल्ले. ह्या सगळ्या परिस्थितींत मोहिताक समजावप अशक्य आशिल्लें. मात सदांच अशेच आसता अशें ना.

कितले फावट आमी चुकीचे निर्णयाक लागून एकामेकां भीतर अडकतात. थंय मोग नासता अशें न्हय. मोग उपाट आसता पूण फकत मोगाचे भावनेचेर नाते उबारप शक्य जायना. मोगा वांगडाच समजिकाय, विश्‍वास ह्या सारकिल्ल्यो भावना आसप भोव गरजेचे आसता आनी ताका लागून वेळ वता तसो ही नातीं कमकुवत जावपाक लागतात. मोगाचे ओघान वा समाजाचे भंयान आमी नात्यांक नांवा दिवन मेकळी जातात आनी उपरांत ह्याच समाजाचे भंयान ती नाती मनाविरूध्द आमी रखडत व्हरतात. हे करता आसतना स्वता सांगाता दुसऱ्याचेर आमी केदो व्हडलो अन्याय करतात ते आमकांच कळना. अशें करनासतना समजिकायेन, एकामेकांकडेन उलोवन ह्या नात्यांचो अर्थ वेगळावप शक्य ना काय कितें?

स्नेहा आनी राहूलाची इश्टागत तशी एक-दोन वर्सांची. निकतींच एकामेकांक सारकी वळखूंक लागिल्लीं तीं. आनी हय न्हय म्हणटा म्हणटा एकामेकाचे मोगांत पडलीं. फोनाचेर दीस रात उलोवप सुरू जालें. एकूच फ्रँड सर्कल आशिल्ल्यान अदीं मदीं मेळप जाताले. पूण फकत एकामेका वांगडा एक दोनदाच मेळ्ळीं तीं. आनी उलयता उलयता तांकां दोगांकय आपले मदीं आशिल्ले फरक कळपाक लागले. हे विचार आपूण कांय प्रमाणांत जुळोवन घेन पूण आपले घराब्याक हे विचार पटचे नात हे राहुलाक समजलें आनी ताणे स्नेहाक तशें सांगून वेगळे जावपाचो निर्णय घेतलो. स्नेहा खातीर हे अनपेक्षीत आशिल्ले. आपले विचारांकडेन तडजोड करपाची ताची तयारी नासली तरीय ते राहुलाच्या घरच्या वांगडा जुळोवपाचो यत्न जरूर करतलें आशिल्लें आनी तशी ताणे मनाची तयारी केल्ली पूण राहुलाक हे अशक्य दिसपाक लागिल्लें. एका मॅसेजीचेर राहुलान नाते सोपयलें आनी स्नेहान समजिकाय दाखोवन राहुलाचो निर्णय मान्य केलो. ते उपरांत कांय तेप समोरासमोर येवन ती दोगां अडखळटाली पूण उपरांत ल्हवू ल्हवू तेंय पयस जाले. आज दोगांय आपआपले जोडिदारा वांगडा खूश आसात. आपआपले विचारां वांगडा पक्कीं आसात.

एकामेकांचे रंगात रंगून कितल्योश्योच जोडयो फुडाराची सपनां रंगयतात. मात कांय तेपान हे रंग फिके पडपाक लागतात. सगळेच कडेन तडजोड करप शक्य नासता हे खूब तेंपान कळपाक लागता. आनी खोशयेन केल्ले तडजोडींचे मागीर हिशेब मांडप सुरू जाता. तुजे खातीर हांव अशे बदलिल्ले आनी हांवे अमुक तमूक केल्ले हे जेन्ना वादाचे विशय जातात तेन्ना नातीं भक्कम कशीं उरतलीं? तुटली ना तरी तीं कमकुवत जातात. काळांतरान वजें जावन उरतात.

हेच खातीर नात्यांचे धागे जोडटना तातूंतलो समान धागो आनी असमान धागो जुळोवप खूब गरजेचे आसता. दोन मनशां एका तरेन विचार करपाक शकना हे जिणेंतले एक व्हड सत. तेच खातीर आपले विचारां कडेन ठाम रावन दुसऱ्यांचे विचारांचो आदर करप ही आयचे जिणेंतली सगळ्यांत व्हडली गरज. हे जेन्ना जायना तेन्ना नातीं विस्कट्टात. आनी हे जावचे ना म्हूण कळटा तेच घडकेक वेगळे जावपय खूब गरजेचें आसता.

खुबदां लग्न जावचे पयली जोडप्यांक एकामेकांक समजूंक वेळ मेळटा, एकमेकांक जाणून घेवपाक वेळ मेळटा. हो वेळ मेळप गरेजेचे आनी ह्या वेळाचो सारको उपेग करप गरजेचें. मागीर लग्न मोगान जाव वा थारावन. नव्याची नवलाय कांय दिसांनी उणी करून कांय म्हत्वाचे गजालींचेर मतां जुळटात काय ना हे थारावप गरजेचें आसता. आनी जुळना जाल्यार समजिकायेन पयस जावपय गरजेचे आसता. मात ह्या वेगळे जावपाक जोडिल्लीं हजार परिमाणां आमचे आड येतात. लग्न तुटप, सोयरीक मोडप, मोगांत अपेस मेळप ह्या गजालींचो आमी येदो व्हडलो प्रेस्टीज इश्यु, प्रतिश्ठेचो प्रस्न करून दवरला की लग्न थारले उपरांत कितलेंय सोंसचे पडलें तरी सोंसत रावात अशेंच आमी खंयच्याय जोडप्याक सांगतात आनी पटयतात. नात्यांत तडजोड, सोंशीकसाण जायच पूण कितले मेरेन? तिका सिमारेखा नाका.

एक सुदृढ समाज तयार करपाक भरभक्कम नातीं नाकात? कांय आमकां फकत नात्यांचे सांपळे जाय, नांवापुरते, मिरोवपा पुरते?

दोन मनश्यांच्या नात्याक नांव जायच?

'म्हाका तू आवडटा. मनाकाळजांतसावन. मात आमच्या नात्याक नाव दिवप शक्य जावचे ना हे जाणा हांव. तुजे कडेन फकत म्हज्यो भावना उक्तावपाच्यो आशिल्ल्यो. इतलेंच...' मेघनान एस.एम.एस धाडली. 'हांव तुज्या भावनांचो आदर करता...' समीरान परत जाप धाडली.

दुसरे दिसा ती दोगांय मेळ्ळीं तेन्ना तांच्या मदीं कसलीच अस्वस्थकाय वा फरक नाशील्लो. कांय तेपान दोगांयचे लग्न जाले. वेगवेगळ्या मनश्यांकडेन. आयजय मेघना आनी समीर बरी इश्ट आसात. एकामेकांच्या सुख दुखान वांटेकार जातात. दिसता तेन्ना ऐकामेकांकडेन आपल्यो भावना शॅर करतात. आनी हे करतना मेघनाच्या मनांत आशिल्लो समीराखातीरचो मोग कमी जायना तसोच तो तांच्या मदींय येना. आयजय समीर दिसलो काय मेघनाच्या आंगार हयन्हयसो कांटो येवपाचो रावना. पूण तो तितल्या पुरतोच. ते व्हावन वचना. कारण ते स्वताच्या भावनां बद्दल, नात्यां बद्दल खूब स्पश्ट आसा.

कित्याक मेघनान समीरा कडेन लग्न जावपाचो निर्णय घेतलो ना काय? समीरय ताचेर मोग करतालो जाल्यार हो निर्णय घेतले आशिल्ले ते. ना. तेच न्हय, ती दोगांय घेवची नाशिल्ली. कारण काय तात्वीक मुद्यांचेर ती दोगांय खूब वेगळीं आशिल्ली. आनी तो फरक इतलो आशिल्लो की लग्ना उपरांत मोगाचो ओघ कमी जालो काय ह्यो गजाली तांका एकामेकां सांगाता रावतना त्रास करतल्यो आशिल्ल्यो.

मेघना स्वतंत्र विचारांचे चली. आपले विचार ताणे केन्ना दुसर्‍यांचेर लादले ना. मात आपल्या विचारांकडेन केन्नाय तडजोड केली ना. ताका खंयचोय मनीस आवडलो जाल्यार ताणे ताचेर उपाट मोग केलो. तो मागीर चलो जाव वा चली. आनी ह्यो भावना ताणे लिपोवनय दवरल्यो ना. समीराचे आनी ताचे नाते अशेंच खूब लागीचें. समिरान ताच्या वायट वेळार ताका सांबाळ्ळें. मेघनाखातीर विश्‍वासाचे नवे नाव समीर आशिल्ले. आनी ह्याच कारणाक लागून मेघना समीराच्या खूब लागी आयलें. मात हे नाते लग्नाच्या वा कसल्याच प्रकारच्या नावांन घुस्पूवप ना हे तांका दोगांकय सेर्त खबर आशिल्ले. आनी म्हणून समीराकडेन आपल्यो भावना उक्तायतना तो चुकीच्या अर्थान घेवचो ना हेय ताका खबर आशिल्ले.

मेघना आनी समीरासारकी परिपक्वता आयज खूब कमी दिसता. मोगान बुडून, व्हांवन वचून स्वताचे अस्तित्व नश्ट केल्ल्यो कितल्याश्योच व्यक्ती पावला कणकणी दिसतात. जिणेंत मोग हो जायच. मात हो मोग फास्केंत बंद करूंनच अणभवपाक जाय असो आमचो अट्टाहास जाला. आनी हो अट्टाहास फकत वैयक्तीक निखालस ना. आमी समाज म्हणून सगळींच नातीं बंदीस्त करून दवरल्यात. त्या नात्यांक नाव दिवपाकच जाय असो आमचो हट्ट. आनी नांव दिले ना जाल्यार मागीर ते नाते आमचे खातीर अनैतिक थारता. दोन मनश्यां मदल्या निखळ, निरागस इश्टागतीक सुद्दा आमी तिरकस नदरेंन पळयतात आनी घडये तेच खातीर नात्यांच्यो फास्क्यो बांदून आमी तातूंत घुस्मटपाक लागल्यात.

कित्याक समाजाक त्रास जाता नाव नाशिल्ल्या नात्यांचो? कित्याक मागीर समाज धडपडटा ह्या नात्याचो अर्थ जाणून घेवपाक? घडये समाजच घुस्पता. किते म्हणचे ह्या दोग जाणां मदीं चल्ला ताका अशे ताका दिसता. आनी हे दिसप स्वाभावीक. आयज मेरेन समाजाच्या नेमा मुखार दिमी मारून दर एकटो नाका आसतना सुद्दा नात्यांक नाव दित आयला. ताका जाय तो वेळ समाज ताका दिच ना आनी म्हणून किते तरी नाव दिवन हे नाते समाजा मुखार मिरोवपाचो निर्णय खूब जाणांनी घेतला. आनी जेन्ना नात्याक नांव दिवपाक ताकीत केली अशे तांकां दिसला तेन्ना ह्याच समाजाक तांणी खेपला. मात अशें करनासतना काय अल्पसंख्यांक पिशे अट्टाहासान नाव दिनात, आपल्याक जाय तशे वागतले म्हणटात तेन्ना समाजाचो अहंकार दुखवता. आनी ह्या दुखण्यातल्यान ते नाते अनैतिक वा ह्या नात्याक जबाबदारीच ना अशें समाज थारावन मेकळो जाता.

अनीश आनी मिराचे नाते अशेंच. नांव नाशील्ले. तांची दोगांयचीय लग्नां जाल्ली. दोगांय आपल्या जोडीदारा बरोबर सुखी. मात कांय खीण अशे येताले जेन्ना अनीश आपल्या बायलेकडेन काय विशयांचेर मेकळेपणान उलोवंक अनमनतालो. तिची समजपाची पातळीच ना इतली अशे म्हणून तो मिरा कडेन आशेन पळयतालो. आनी ल्हान जावन लेगीत मिरा ताका समजताले. मिराकडेन दर फावट अनीशाच्या प्रस्नांक वा समस्यांक जापो आसताल्यो अशे न्हय. मात अनीश सांगता ते मिरा चुकीच्या अर्थान घेवचे ना हो समज काळजांत बांदून अनीश ताच्या कडेन आपले काळीज उक्ते करतालो. मिरा आनी अनीश हांचे नाते समजाच्या नदरेंन मात चुकीचे. फकत ती दादलो आनी बायल म्हणून. पूण मिरा आनी अनीशाक भोव पडून गेल्ले ह्या समाजाचे. तांच्या कडेन आपलो असो एक समाज आशिल्लो. तो समाज जो तांचे नाते समजतालो. तांच्या भावनांचो, नात्याचो आदर करतालो. आनी हातूंत मिरा आनी अनीशाचे जोडीदार लेगीत आसपावताले.

समाजाचेय अशे दोन गट करूं येतात काय? समजून घेवपी आनी समजून घेनासपी जशी दोन मनश्या आसतात तशेच दोन समाजय आसू येतात काय? अल्पसंख्यांक जाव तो मागीर, पूण वेगळ्या नदरेन विचार करपी एक समाज नक्कीच आसा ह्या जगांत. नात्यांक इश्टागतीचे बेगडी नांव दिवन मेकळे जावप ह्या समाजाक पटना. कित्याक दिवंक जाय नांव अशें म्हणत हो समाज फास्के भायर विचार करता. ह्या समाजान नात्यांची परिमाणां नव्यान थारावपाचो निश्‍चय केला. आनी होच समाज घडये वेळ वता तसो एक नव्या विचारांचो परिपक्व समाज तयार करतलो. फास्के भायलो!