मोबायलाचेर एका इश्टिणीची मॅसेज आयली आनी मन खंयच्या खंय उडपाक लागलें. ताणे
बरयल्लें, “हांवे लग्ना उपरांत
म्हजें आडनांव बदलूंक ना म्हणून म्हाका लोक जातीवादी थारायतात.” म्हज्या ह्या इश्टान आंतरजातीय लग्न केल्ले. ताच्या घोवाची जात
लोकांच्या म्हणण्या प्रमाण समाजांतली एक सकयल्ली जात. आनी ह्या जातीचे आडनांव
लायले ना म्हणून लोकांनी ताका जातीवादी थारायल्लें. ती मॅसेज वाचून म्हाका हांसू
कांय रडूं कळना जालें. कांय वर्सां फांटी लोकांनी म्हाकाय अशेंच जातीवादी
थारायल्लें. कारण? हांवे म्हज्याच जातीतल्या मनश्या कडेन लग्न
केल्ले म्हणून. ह्यो गजाली आयकूपाक खूब हास्यास्पद पूण तातूंत दडील्लो अर्थ आनी
थोमणे घडये म्हज्या सारकेल्ल्या कितलेशेच जाणांनी दिसपट्टे झेल्ल्यात आसतले. आमचो
समाज आसाच असो. तो दर एका गजालीचो पुरावो मागता आनी पुरावे मेळ्ळे ना जाल्यार
आपल्याक जाय तशें संदर्भ जोडटा आनीक कित्याक करचें न्हय ताणे अशें? जातीवाद, धर्मवाद न मानपी लोकच जेन्ना दुटप्पीपण करतात तेन्ना समाजाच्या
मनांत दुबाव तयार जावप साहजीक. ह्या दुटप्पीपणाची झळ मागीर खऱ्या आनी बऱ्या
लोकांकय सोंसची पडटा.
एका तथागथीत उच्च जातीय घराण्यांत म्हजो जल्म जालो. भाटकार खंय आमी. ह्या
घरांत पावला कणकणी हांवे जातीच्या नावार हिणसावणी आयकल्यो. ते भायल्या लोकांचे ही
उतरां तर सहजपणान प्रचलीत. भायल्या लोकांचे आशिल्ल्यान ते आमच्या परस उणाक, तांका
अक्कल कमी, तांणी आमचे दास जावन रावप अशी कितें तरी ही भावना. एका काळार आमच्या
घरांत मानाय वा घरकाम करपाक रावपी ह्या लोकांच्या घरांतल्यो धुवो आनी पूत आयज
शिकल्यात, बऱ्या जाग्यांचेर नोकऱ्यो करतात, घडये आमचे पेक्षा चडच जोडटात आसत मात
आमच्या मदले भाटकारपणाचे बीं तशेंच आसा. तांच्या मदल्या कश्टाचे बीं मात तांकां
खूब मुखार घेवन गेला. आमची तांचे कडेन पळोवपाची वृत्ती मात बदलूंक ना. ह्या
वृत्तीचो तांचेर आता कांयच परिणाम जायना. तांचो स्वाभिमान म्हज्या उच्च वर्णीय
जातीक केन्ना भेदून गेला.
म्हजी ल्हानपणातसावन वेगवेगळ्या जातींतल्या मनश्यां कडेन इश्टागत. अर्थांत
म्हाका त्या वेळार केन्ना तांची जात कळ्ळीच ना. आडनांवांचेर लेगीत जात थारता हे
म्हाका बरेंच उसरां कळ्ळें. नाईक आनी नायक ह्या दोन उतरांमदल्या एका अक्षरांत
लेगीत जात दडल्या हे म्हज्या कवळ्या मनाक कळपाक बरोच कळाव जालो. म्हज्या आवय
बापायनय म्हाका केन्ना कांय विचारलें ना वा सांगलेय ना. जातींचे राजकारण जेन्ना
ल्हवू ल्हवू कळपाक लागलें तेन्ना खूबदा आई बाबाक विचारचे कशें दिसले. मात म्हाका
म्हज्यो जापो विचार नासतना मेळत गेल्यो. सारस्वत समाजाचो वांगडी जा म्हणून बाबाचो
एक इश्ट ताका सदांच सांगतालो. बाबान ताका स्पश्ट उतरांत सांगले. म्हजी जात म्हज्या
घरांत. ती घेवन मिरोवप म्हाका निखालस पटना. ते दीस बाबा बद्दल्लचो आदर आनीकय
वाडलो. बाबा वकील. खूब फावट तो आपल्या किरीस्तांव क्लायंटां कडेन साश्टीतल्या
बोलयेन उलयतालो. म्हाका केन्ना केन्ना दिसतालें, तांकां ही हिणसावणी कशी दिसना मूं? पूण तांच्या मनांत बाबाखातीर आशिल्लो आदर
जेन्ना पळोवंक मेळ्ळो तेन्ना कळ्ळें. जाती, धर्माच्यो वण्टी आपुलकेन निखळायल्यो
जाल्यार मागीर हिणसावणेची भावना केन्ना मदीं येना.
एक दीस अशेंच एका सोयऱ्यागेर गेल्ले कडेन तो उलोवन गेलो. “आमी रावतात त्या इमारतींत सगळीं बामणाचीच
घरां”. म्हज्या घोवान ताका सट्ट करूंन विचारले. “ताणे कितें फरक पडटा?” ज्या रुबाबान मागीर ताणे
आपल्या बामणपणाचो तोरो मिरयत फरक सांगलो तो पळयल्यार म्हाका कितें करचे ते कळना
जालें. तो वयान मातसो जाण्टो आशिल्ल्यान तोंड धांपून ओगी रावचें पडले मात आपल्या
जातीचो मोठो गर्व बाळगुपी ह्या सगळ्यांनी आपलो वेवसाय आसा थंय एक व्हडली पाटी
मारची, “फकत बामणांखातीर”. ज्या
लोकांच्या पोटार जोडटात तांकाच कमी म्हण हिणसावन तुमच्या पोटांत उंडी वता तरी कशी
हेच अजाप.
गोंयात गावडा, कुणबी, धनगर, वेळीप हे समाजातले लोक मूळ गोंयकार अशे आमी
मानतात. सारस्वत ब्राम्हण गोंयात भायल्यान आयले हे जर सत्य जाल्यार भायले लोक कोण
जाले? ज्या लोकांनी गोंय वसयलें, शेत कसयलें
आनी आताय कसतात तांकांच भायले म्हण हिणसावन तांच्या कश्टांचे फळ खावन जगपी कशे
वयल्या जातीचे थारतात होच मोठो प्रस्न. सारस्वत ब्राम्हणांक बुध्द चड म्हणटात ती
घडये फकत दुसऱ्यांच्या खुस्तार आपलीं पोटां भरपाक जावयें.
समाजांत जाती वेवस्था मनीस करता त्या कामा प्रमाण थारल्यो अशें मानतात. पूण आमी
मात ह्या जातींचेर आदारूंन जेवण खाण आनी रिती परंपरांनी लेगीत भेदभाव करपाक सुरवात
केली. लग्नाक दिवपी कळयांच्या आनी बुंदींच्या लाडवाक लेगीत जात लागता आनी नाल्ली
आनी कट्टी म्हणपांत लेगीत जातीचो फरक येता हे आमच्या समाजांतले एक नवल. कोंकणी
उलयतना लेगीत अमुक तरेची बोली बामणांची आनी अमूक तरेची हेर जातींची असो फरक करूंन
भाशेक लेगीत विभागुन उडोवपी ही जात. ह्याच जातींक लागून आयज मेरेन कितल्या तरण्या
काळजांनी आपल्यो भावना मारल्यात, मोग फुलचे पयलीच खुंटून उडयला आनी स्वताक ह्या
समाजाच्या स्वाधीन केला ताचो हिशोब ना. आनी जाणी कोणे हाचे आड वचूंन आपल्या मनाक
जाय तशें वागपाचो यत्न केला तांकां हो समाज किरमीत रावता, आपल्या पोक्या
रुबाबाखातीर.
ह्याच पोक्या समाजाची आनीक एक रचणुक म्हळ्यार देवदासी प्रथा. ज्यांका हाली
लेगीत आमी कलवंत म्हण पाचारतात. खरें म्हळ्यार ती कलावंत. म्हळ्यार आंगात कला
आशिल्ली मनशां. पूण तांच्या ह्याच कलेच्यो लेगीत जातीच्या नावार भोंयो भोंयो करपाक
आमी फांटी फुडें जाली नात. जातीच्या नांवार एक प्रथा तयार करूंन ह्या समाजातल्या
चलयांचे देवा कडेन लग्न लावन दिवप आनी उपरांत उच्च जातीय समाजांतल्या दादल्यांनी
तांकां भोगप हो सन्मानाचो विशय जाता हाच्या सारकेल्ली किळसावणी गजाल ना. पूण तेंय
आमीं खपयलें. तिका म्हगेल्या घोवान दवरिल्ली म्हण लग्नाची बायलच जर मोठ्या
अभिमानान आपल्या घोवाले गूण गायता थंय बाकिच्यांक कित्याक पडचे प्रस्न. आनी हे
प्रस्न पडले नात म्हण घडये राजाराम पैंगिणकारा सारकेल्लो आमच्याच गोंयच्या
भुयेंचेर जल्मल्लो एक म्हापुरूस आमच्या नदरे आड जालो. गोंयात ही प्रथा बंद जावची
म्हण तांणी आनी गोपाळपाव जांबावलीकार, कृष्णराव फातर्पेकार सारकिल्ल्यांनी
भोगिल्ले हाल आनी घेतील्ले कश्ट आमच्या मेरेन पावलेच ना. ज्या दिसा अमिता नायक
ह्या गोंयच्याच एके धुवेन बरयल्लें ‘गोष्ट पैंगिणकराच्या संघर्षाची’ हे पुस्तक हातांत
घेतले आनी अमितान बरयल्ली प्रस्तावना वाचली ते खीणाक जी दोळ्यांतल्यान दुकां
व्हांवपाक लागील्ली ती पुस्तक सोंपयले उपरांत थांबली. खरें म्हळ्यार हातांत पेन
घेवन तेन्नाच त्या पुस्तकाचेर बरोवपाक जाय आशिल्ले. पूण थरथरत्या हातांनी कितें
बरयतलें? त्या खीणाक म्हज्या जातीची एक प्रकारची तिडक, किंव
काळजांत तयार जाल्ली. अर्थांत अश्या खंयच्याच हेतून अमितान हे पुस्तक बरोवंक ना.
हे पुस्तक राजाराम पैंगिणकाराच्या लढ्यातल्यान एक स्फुर्त दिता, एक नवे चैतन्य
आंगात भरता. म्हाका किंव आयली कारण कलवंत म्हणून हिणसावणी करपाचे प्रकार हांवे
हाचे पयली आयकल्ले आनी ताचो कसलोच प्रतिकार केन्ना करूंक नाशील्लो. कोणाकय तुच्छ
लेखपाक ह्या उतराचो वापर म्हज्या आशिकूशीक खुबदां जाला आनी हांवे तो मोन्यांनी
आयकून घेतला हाची म्हाका तिडक आयिल्ली. देव मनश्यांत पळोवचो म्हणटात. म्हाका त्या
घडकेक तो राजाराम पैंगिणकारा मदीं दिसलो.
जाती वेवस्था तयार जाल्ली ती एकामेकांक कमी जास्त लेखपाक वा हिणसावपाक न्हय
हे कळपाक आमकां बरोच वेळ लागलो, अजुनय लागता आनी घडये आनीकय लागतलो. एक खरें,
सुरवात जाल्या. आंतर जातीय वा आंतर धर्मीय लग्नांक आता ते मनान कमी विरोध जाता.
कोडुसाण बरीच कमी जाल्या पूण जाती धर्माचो किडो अजूनय आमच्या समाजांत वळवळटा. खंय
तरी, केन्ना तरी आमच्या मदल्या जातीचो अहंकार जागो जाता. जाती न मानपी मनीस लेगीत
भायलो लोक आनी भितरलो लोक असो फरक करपाक लागता आनी तेन्ना मागीर प्रस्नचिन्न उबें
रावता. कित्याक ओगीच कोणाक दुखोवया म्हण तोंड बंद करचे पडटा. स्वताक हो व्हडलो फुडारील्लो
समजता म्हण जाण्ट्यांचे थोमणे आयकुचे पडटात, पूण जातीचो हो किडो मारतले जाल्यार
जाण्ट्यांच्या थोमण्यांक आडनदर करचें पडटलें. घडये कांय मनांय दुखोवची पडटलीं.
मनीसपणाची जात आपणावन जातीच्या विळख्याक पयस करचें पडटलें. हे आव्हान पेलप शक्य
जायत काय आयच्या सुदारील्ल्या, नव्या विचारांच्या पिळगेक?
-
